कसैले झट्ट सुन्दा विश्वास गर्न नसकिने तर विश्वास लाग्दो कर्णाली प्रदेशको सफल लघु उद्यमको नाम हो रामजानकी दुना टपरी उद्योग । झण्डै एक दसक भन्दा अघि वीरेन्द्रनगर नगरपाकिको वडा नंं ५, चिसापानी, सुर्खेतमा यो लघु उद्यम स्थापना भई संचालन भईरहेको छ। संरचनागत रुपमा हेर्दा मझौला तथा ठूला उद्योगको तुलनामा कमजोर देखिएता पनि स्वरोजगार र आत्मनिर्भरको रुपमा हेर्दा कर्णाली प्रदेश कै नमूना लघु उद्यमका रुपमा स्थापित भएको छ ।
२०७१ सालमा वनमा घाँस दाउदा गर्न जाँदा, त्यतीबेलाको कर्णाली तिर ( कालिकोट, जुम्ला, हुम्ला, मुगु) खच्चर चलाउन जाँदा बाटोमा लहहाँउदो सालका पातहरु देखे पछि यी सालका पातबाट दुना, टपरी बुनेर बेन्च पाए जीवन यापन गर्न सजिलो हुने थियो की भन्ने लाग्यो रामबहादुर गुरुङ्गले भने ।
त्यस पछि उनले उद्यमसम्बन्धि जान्ने बुझनेहरुसित सल्लाह गरेर दुना टपरी उद्यम स्थापना गरे। लघु उद्यमी रामबहादुर गुरुङ्गका अनसुार शुरुका दिनहरुमा उद्यममा उत्पादन भएको दुना टपरी किन्न कसैले मान्दैन थे । तै पनि चाट पसल भएकाले दिनमा एक दुई दर्जन बिक्री हुन शुरु भयो । उद्यम शुरु भए लगत्तै लगानी, भवन, मेसिनको अभाव हुन थाल्यो । जेनतेन एक दशक त्यसै गरी उद्यम शुरु भयो ।
त्यस पछि नेपालमा लघु उद्यम विकास कार्यक्रम लागु भयो । २०६६ सालमा कर्णाली प्रदेशमा पनि लघु उद्यम विकास कार्यक्रम लागु भयो । सुर्खेतमा के के लघु उद्यमहरु संचालन गर्न सकिन्छ भनेर कार्यक्रमले बजार सर्वेक्षण गर्न पठायो ।
सर्वेक्षण गर्न मेडेपबाट जिल्ला लघु उद्यमी समूह संघ, सुर्खेतका उद्यम विकास सहजकर्ता लिला पौडेले उलाई भेटे उनि भन्छन् । दुना टपरी लघु उद्यमको संभावना देखियो र समूह गठन भयो । सोही समूहबाट १ जना महिला जिल्ला लघु उद्यमी समूह संघ, सुर्खेतको कोषाध्यक्ष बन्नुभयो । २०७१ सालमा चिसापानीमा भएको समूहले दुना टपरी लघु उद्यम संचालन गरेको थियो भने सोही समूह लघु उद्यमी समूह संघमा रुपान्तरण भयो ।
त्यो समूहका सबै सदस्यहरुले आफ्नो ब्यवशाय शुरु तथा सुधार गर्न लगाएतका सीप विकास तालिमहरु लघु उद्यम विकास कार्यक्रम मोडेलमा गर्ने अवसर पाए। तामिल मात्र नभई उपयुक्त प्रविधि, लघु वित्तमा पहुँच, बजारीकरण, औद्योगिक भ्रमणका अवसर समूहले पायो । त्यस पछि लघु उद्यमको जग बलियो भयो ।
सामाजिक काम, सहकार्यको काममा नेतृत्व दक्ष, अनुशासित, लगानशील र त्यागी भए समूह कार्यमा काम गर्दा उच्च सफलता प्राप्त हुन्छ भन्ने उदाहरण रामबहादुर गुरुङ्गले दिए।
वीरेन्द्रनगर नगरपलिका वडा नं ५ चिसापानीमा जन्मीएका रामबहादुर गुरुङ्गको बुबाको घर सुर्खेतमा होइन, उनका अनुसार उनका बुबा मुगुको गम्गडी निवासी हुन् । खच्चर चलाउने क्रममा सुर्खेत बसाई सराई गरे। रामबहादुर गुरुङ्ग भने २०२२ सालमा सुर्खेतमा नै जन्मीए । आर्थिक अभावका कारणले उनले ८ कक्षा भन्दा माथिको अध्ययन गर्न पाएनन् । तीनभाई एक बहिनी मध्येको उनी माईलो सन्तान हुन ।
जब लघु उद्यम विकास कार्यक्रमले उनको लघु उद्यमलाई सहयोग ग¥यो, त्यस पछि १३ जनाको समूहले लगातार रुपमा दुना र टपरी उत्पादन गर्ने काम गर्न थाले । कार्यक्रमले बजारीकरणमा समेत सहयोग गरेका कारण सुर्खेतमा उत्पादन भएको दुना टपरी हालको कर्णाली प्रदेश र नेपालभर बजारीकरण हुन शुरु ग¥यो । अहिले जापन र युरोपका कतिपय देशहरुमा समेत जान थालेको छ । ती विदेशी मूलुकहरुले प्राङ्गारिक वस्तु भएकाले प्रयोग पछि पनि पुनः प्राङ्गारिक मल बनाउन र अर्गानिक उत्पादनलाई बढाउन सकिने बताएकाछन ।
राम जानकी दुनाटपरी लघु उद्यमी समूह, सुर्खेतबाट उत्पादित दुना टपरी अहिले नेपालभर व्राण्ड रुपमा विक्री हुन थालेको छ । सफल रुपमा चल्न शुरु भए पछि वडा नंं ५ को रामजानकी सामुदायिक वन उपभोक्ता समितिले पनि १५ वर्षका लागि जग्गा उपलब्ध गराएको छ । सोही जग्गामा लघु उद्यम विकास कार्यक्रम र घरेलु कार्यालयले आवश्यक पर्ने साझा सुविधा केन्द्रहरु बनाई दिएका छन ।
यसरी लघु उद्यम विकास कार्यक्रम, गरिवी निवारणका लागि लघु उद्यम विकास कार्यक्रमले निरन्तर सहयोग गरेका कारण सफलता प्राप्त भएको समूहका अध्यक्ष रामबहादुर गुरुङ्गको भनाई छ । उनका अनुसार लघु उद्यम विकास कार्यक्रम सकिए पछि के होला भनेर चिन्तामा थियौ । लघु उद्यम विकास कार्यक्रमका मूख्य सर डाक्टर लक्षमण पुनले पनि देशभरका लघु उद्यमीलाई धेरै ठूलो सहयोग गरे ।
हामीलाई पनि उनको धेरै ठूलो सहयोग छ । अब त हाम्रा लागि लघु उद्यम विकास कार्यक्रम सकियो, कसैले सहयोग गर्दैनकी भनेका थियौं तर गरिवी निवारणका लागि लघु उद्यम विकास कार्यक्रम अन्तर्रगत प्रदेश लघु उद्यम विशेषज्ञका रुपमा तपाँईहरुलाई प्राविधिक सहयोग गर्न हामी आएका छौं भनेर दीपक गर्तौला सरले हामीसित सम्पर्क गर्नुभयो, भेटनुभयो, मन्त्रि सहितको टोलीलाई अध्ययन अवलोकन गराउनु भयो र अहिले कार्यक्रम माफर्त पनि सहयोग हुनसक्ने बताउँदा हामी लघु उद्यमीहरुको आँट, साहस बढेको अनुभूती गरिहेका छौं, गुरुङ्गले भने, ।
समूहका अध्यक्ष रामबहादुर गुरुङ्ग र सदस्यहरुको भनाई अनुसार सो साझा सुविधाकेन्द्रमा रहेका सदस्यहरु सुर्खेतको माथिल्लो उत्तरी भेगमा रहेको सालको बनको घना जंगलमा सामूहिक रुपमा पात टिप्न जाने, सिन्का लागाउने र दुना टपरी तयार पार्ने गर्छन । मासिक ५ देखी ७ लाखसम्मको दुना टपरी विक्री हुने र प्रति सदस्य मासिक १५ देखी ३५ हजारसम्म कमाउन सक्ने गुरुङ्गकाे भनाइ छ ।
वनमा खेर गईरहेको सालको पातको सदुपयो गर्दै वार्षिक झण्डै डेढ करोडको दुना टपरी उत्पादन गर्ने लघु उद्यम कर्णाली प्रदेशको ठूलो लघु उद्यम हो । यसलाई साना उद्यममा रुपान्तरण गर्न सके हजारौ जना स्वरोगगार बन्ने र करोडौ विदेशी मुद्रा आर्जन हुने संभावना रहेको छ ।
उनका अनुसार, स्वचालित मेसिन आवश्यक रहेकाे छ । कोरनाका कारण अरुले जस्तै यस उद्योगले पनि ठूलो नोक्सानी ब्यहोर्नु परेको बताउँदै यस संकटको घडिमा थप सहयोग गर्न स्थानीय तह, प्रदेश सरकार र संघीय सरकार तथा दातृनिकायलाई गुरुङ्गले अनुरोध गरेकाछन् ।
लघु उद्यम विकास कार्यक्रमले उद्यममात्र सफल बनाउन सहयोग गरेर क्षमता विकासका लागि पनि सहयोग गरेको छ । फलतः सो समूहका अध्यक्ष जिल्ला लघु उद्यमी समूह संघ, सुर्खेतको पहिला कोषाध्यक्ष र अहिले उपाध्यक्ष तथा राष्ट्रिय लघु उद्यमी महासंघ कर्णाली प्रदेशको सचिव समेत हुन् । यसै गरी सोही समूहका सदस्यहरु विभिन्न सामाजिक संस्थाहरुको पदाधिकारीको रुपमा समेत कार्यरत छन् ।
हाल सबैभन्दा बढि सहयोग र सहकार्य मेडपाटिएका प्रदेश लघु उद्यम विकास विशेषज्ञ दिपक गर्तौलाले गरेका छन् । उनले दिएको उत्साहले आफुहरु उत्साहित बनेको त्यो समूहका लघु उद्यमीहरुको भनाई रहेको छ ।
सम्पादनः कविराज खत्री