आफुले लगाएका सबै बालीहरु भित्राउने बेलामा बुटवल कालिका नगरकी ज्ञानु मल्ललाई एउटै चिन्ता हुन्थ्यो –बालीनालीलाई चराहरुबाट कसरि जोगाउने भन्ने । खेतमा बालि पाकेको बेलामा खेतभरी सुगा हुन्थे, अाँगनमा अन्न सुकाउन नभ्याउदै भंगेरा, ढुकुर अाँगन ढाक्न आइपुग्थे अनि बोडिका फूलहरुलाई तित्रा, जुरेलीले खाएर हैरानी पार्थे । तर पछिल्ला वर्षहरुमा उनले चरा धपाउनु परेको छैन, बरु उनले धित मर्नेगरि चराहरुको चिरविर नसुनेके धेरै भैसकेको छ ।

बुटवलमा शहरीकरण तिब्र हुदै जादा विहान बेलुकी सुनिने चराहरुको चिरविर सुनिन छोडेको छ । खेत मासिएपछि साना चराहरु हराएपनि सडक किनारमा रुखहरु र वस्तीहरुमा चौपारी हँुदासम्म बकुल्ला, काग र गिद्धहरुको चहलपहल देखिने गरेकोमा अहिले ठुलो संख्यामा देखिने त्यस्ता चराहरु समेत देखिन छोडेका छन् ।

आपसमा जोडेर कंक्रिटका घरहरु बनाउन थालेपछि गुँड बनाउने ठाउँ नभएको र खेतीपाती गर्न छोडेपछि आहारको कमि भएपछी चराहरुको संख्या घटेको बताउछन् कालिका नगरका वासिन्दा हरि अर्याल । उनि भन्छन “ वस्तीमा रुखहरु नाशिदै र आधुनिक किसिमका घरहरु भरिदै जाँदा चराहरुको संख्या ह्वात्तै घटेको थियो । अहिले सडक विस्तारको क्रममा राजमार्ग छेउछाउका पुराना र ठुला रुखहरु काटिएकोले बकुल्ला जस्ता ठुलो संख्यामा पाइने चरा समेत बुटवलमा देखिन छोडेका छन् । यहि क्रम बढ्यो भने भविस्यमा तिहारमा कागलाई खानेकुरा खुवाउन नपाएर कागको फोटो अगाडी खानेकुरा राखिदिनु पर्ने अवस्था नआउला भन्न सकिदैन ।“

शहरीकरण भएका ठाउमा मात्र नभएर खेतीपाती भैरहेका ग्रामिण क्षेत्रमा समेत चराहरुको संख्या र प्रजाति घट्दै गएको छ । एक दशक अघि सम्म निकै ठुलो संख्यामा देखिने हिले गिद्ध,डान्ग्रे, सारु, गौथली, तित्रा, जुरेली, भंगेरा र सुगा जस्ता चराहरु अचेल खेतबारीमा अति कम संख्यामा देखिन थालेका छन् । खेतबारीमा विषादीको प्रयोग र स्थानीयले चरा मार्ने क्रम बढेकोले बालीनालीमा आश्रित चराहरु नासिदै गएको जानकारहरु बताउछन । जिव संरक्षणविद कमल देवकोटा भन्छन“ बालीनालीमा छरिएका विषादीबाट मरेका किरा फट्यांग्रा र माछाहरुको खादा धेरै मांसाहारीाहरु चराहरुलाई असर पुगेको छ भने अन्न र फलफूलमा संचित भएर रहने विषादीको कारणले साना चराहरुको वृद्धि र वंश विकासमा प्रतिकुल असर परिरहेको छ ।“

गाउघरमा मात्र नभई अहिले वन क्षेत्रमा पनि चराहरुको संख्या र प्रजाति घट्दै गएको देखिन्छ । कुनै समय रुपन्देहीको वनजंगलमा सहजै देख्न सकिने मयुर,काठफोर, माटिखोरे, धनेश,उल्लु, चमेरो, हुटिट्याउ, चिल, बाज, बौडाई,चिबे, फिस्टो,तोपचारा , गिद्ध जस्ता चराहरु अचेल जंगलमा देखिन छोडेका छन् । सिमसार र घाँसे मैदानहरू मासिनु, वनमा वर्सेनी दोहोरिएर डढेलो लाग्नु, वन व्यवस्थापनको नाममा ठुला र पुराना रुखहरु काट्ने कार्यले चराहरुको वासस्थान र आहार मासिएकोले प्रजनन र वृद्धिमा प्रतिकुल असर परिरहेको छ, त्यसमाथि चराहरु शिकार गर्ने कार्यलाई सरकारी निकाय र समाजले निरुत्साहित गर्न नसक्दा चराहरु घट्दै गएका छन् । जंगल संरक्षण गर्नु भनेको बोटविरुवा संरक्षण गर्नु मात्र हो भन्ने बुझाइले गर्दा नेपालमा सामुदायिक वनका कार्ययोजना भित्र चरा संरक्षणंका कार्यक्रमहरु नपरेकोले राम्रा भनिएका वनमा नै चराहरुको लागि सुरक्षित वासस्थान, पानि र आहारको अभाव भै चराहरु मासिदै गएका छन् ।

पन्छी संरक्षण संघ अनुसार नेपालमा आठ सय ८६ प्रजातिका चराहरु भेटिएका छन् । विस्वमा पहिचान भएका चराहरुमध्ये ९ प्रतिशत चराहरु नेपालमा पाईएका छन् । राष्ट्रिय निकुञ्ज तथा वन्यजन्तु संरक्षण ऐन, २०२०को दफा १० ले नेपालमा पाइने कालो स्ट्रक, सेतो स्ट्रक, सारस,चीर,डाँफे,मुनाल, खर मजुर, सानो खरमजुर र ठुलो धनेश गरि नौ प्रजातिका चराहरुलाई संरक्षित वन्यजन्तुको सुचिमा राखी त्यस्ता संरक्षित पंक्षी शिकार गरी मारेमा वा घाइते बनाएमा पांचसय रुपैयांदेखि दशहजार रुपैयांसम्म जरिवाना वा तीन महिनादेखि दुई वर्षसम्म कैद वा दुवै सजाय हुने कानुनि व्यवस्था समेत गरिएको छ ।

कानूनी रुपमा चराहरुलाई संरक्षण प्रदान गरिएको भएपनि चरा संरक्षणको कार्यक्रमहरु राज्य र जनस्तरबाट प्रभावकारी ढंगले गर्न नसकिएकोले चराहरुको विनास रोकिन सकेको छैन । चरा शिकार, बासस्थान र चरन क्षेत्रको विनास जस्ता कारणले नेपालमा १६७ प्रजातिका चरा संकटापन्न अवस्थामा छन् । सय वर्ष अघि पहिचान गरिएका गुलाफी टाउके, खैरो धनेश, वन बकुल्ला, तराई बाँदर, चरीलगायत ९ प्रजातिका चरा नेपालबाटै लोप भइसकेका छन् । चरालाइ संकटमा पार्ने मानवीय क्रियाकलापहरु रोकिएनन भने कुनै दिन काग तिहारमा पुजा गर्ने काग समेत नभेटिएला कि भन्ने आशंका गर्न सकिन्छ ।