दैलेख जिल्ला भगवती माई गाउँपालिका १ कुम्रीमा जन्मिएका कविराज खत्री कर्णाली प्रदेशकै सफल उद्यामी हुन् । ४१ वर्षका खत्री बुबा पदमबहादुर खत्री र आमा नन्दाकुमारी खत्रीको जेठो सन्तानका रुपमा जन्मिएका थिए । उनले २०६७ सालमा दैलेखमा पहिलो पटक मसला उद्योग खोेले । हाल वीरेन्द्रनगर नगरपालिका वडा नं. ३ तातापानीमा ज्वालागढी वहुउद्देश्यीय उद्यम प्रा.लि.खोलेर उद्योग चलाइरहेका छन्।

उद्योगबाट विभिन्न किसिमका मसलाहरु,सस, जुस र कर्णालीका सम्पूर्ण अर्गानिक तथा रैथाने वस्तु प्रशोधन हुन्छ । साथै बजारीकरण पनि ।

उनी एक सफल उद्यमीका रुपमा मात्र परिचित छैनन । एक सामाजिक अभियान्ताका रुपले पनि चिनिन्छन । दैलेख उद्योग बाणिज्य संघको बरिष्ठ उपाध्यक्ष, जिल्ला लघु उद्यमी समूह संघ दैलेखको अध्यक्ष, उद्योग बाणिज्य महासंघ कर्णाली प्रदेशको सदस्य तथा कृषि र उद्यम समितिको संयोजक, राष्ट्रिय लघु उद्यमी महासंघ कर्णाली प्रदेशको अध्यक्ष र केन्द्रीय समितिको कार्यबहाक अध्यक्ष समेत छन् । हाल उद्यमको अवस्था कस्तो छ, यसै बिषयमा उद्यमी खत्री संग गरिएको कुराकानी यसप्रकार छ ।

 कस्तो चलिरहेको छ, तपाईको उद्यम ?
लगानी अनुसारको प्रतिफल प्राप्त गर्ने गरी ठिकै चलिरहेको छ ।

यो कुन प्रकारको उद्यम हो ? हाल के के उत्पादन गरिरहनु भएको छ ?
बर्गिकरणका हिसाबले लघु उद्यमबाट स्तरोन्नती भई साना उद्योगका रुपमा रुपान्तरण भएको छ । कूल ३ करोड चुक्ता पूँजी कायम गरी ज्वालागढी वहुउद्देश्यीय उद्यम प्रा.लि.का रुपमा संचालित छ । यो उद्योग सुर्खेतको तातापानीमा संचालनमा छ ।

हाम्रो उद्योगले १९७ प्रकारका खाद्य पदार्थ प्रशोधन गरिरहेको छ । सम्पूर्ण प्रकारका मसलाहरु, सस, जुस र कर्णाली प्रदेशका रैथाने तथा अर्गानिक बस्तुहरु खरिद गरि प्रसोधन गर्ने कार्य भइरहेको छ । लामो कसरतपछि ज्वाला कर्णाली ट्रेडमार्ग पनि प्राप्त गरिसकेका छौं । यही ब्राण्डबाट बजारीकरण भइरहेको छ । जस्तै ः मकैको आटो, कोदाको पिठो, फापरको पिठो, कागुनो, चिनो, मार्सी चामल ।

 तपाई विद्यार्थीकालदेखी राजनीति गर्नु भएको थियो भन्ने सुन्नमा आएको थियो, पत्रकारिता पनि गर्नुहुन्छ, कसरी उद्यम क्षेत्रमा आउनु भयो ? प्रेरणाको स्रोत के हो तपाईको ?
म बिद्रोही स्वभावको मानिस हुँ । २०४७ सालमा कक्षा ७ मा पढ्दा माबिको प्रा.क. समितिको सचिब भएर राजनीति यात्रा शुरु गरेको थिए । एस.एल.सी. उतिर्ण गरे पश्चात जागिर तिर ध्यान गएन । भारतीय सेनामा भर्ति भइन । अवसर आएको थियो । पूर्ण रुपमा समाजमा रहेको विद्यमान पूजीवादी अवस्थालाई खतम पारेर समाजवादी व्यवस्था कायम गर्नु पर्दछ भन्ने उद्देश्यले राजनीतिक क्षेत्रमा लागेको छु । अहिले पनि राजनीतिमा मेरो सक्रिय भूमिका र जिम्मेवारी छ ।

राजनीतिका साथै म पत्रिकामा पनि काम गर्दथँे र अहिले पनि गर्छु । दैलेखबाट प्रकाशन हुने गरी २०६८ सालमा साझा प्रतिबिम्व साप्ताहिक पत्रिका शुरुवात भएको थियो । जुन पत्रिका अहिले पनि चलेको छ । नेपाल सरकारको पत्रिका बर्गिकरणमा परेको ४ बर्ष भइसक्यो । गर्ने ज्वालागढी अनलाईन पत्रिका पनि सञ्चालन गरिरहेको छु ।
उद्यम क्षेत्रमा आउनुको मूख्य श्रेय लघु उद्यम विकास कार्यक्रम नै हो । २०६७ सालमा म पत्रिका बाँडने काम गर्दथेँ । दैलेखमा लघु उद्यम विकास कार्यक्रम लागु भएको थियो । कार्यक्रम संयोजक दोर्ण जि.सी.संग कुराकानी भयो । मसला उद्योग स्थापना गर्ने बिषयमा राम्रो छलफल चल्यो । त्यसपछि आवश्यक प्रक्रिया पुरा गरी लघु उद्यम विकास कार्यक्रमको आंशिक सहयोगमा २०६७ साल भदौ १५ गते दैलेखमा मसला उद्योग स्थापना भयो । उद्योगको नेतृत्व हामीले गर्यौ । मलाई यो स्थानमा पु¥याउने ब्यक्ति, संस्थाहरु धेरै हुनुहुन्छ ।

उद्योग सञ्चालन गर्दा चुनौतीहरु के कस्ता थिए ? ती समस्या र चुनौतीसित कसरी सामना गरिरहनु भएको छ ?  यहाँको अनुभव सुनाईदिनुन न ।

कर्णालीमा गुजारामुखी लघु उद्यम गर्न समस्या छैन । साना र मझौला उद्यम स्थापना गर्न निकै कठिन छ । यो काम भनेको फलामका चिउरा चपाउनु सरह जस्तै छ । उद्यम गर्नका लागि नेपाल सरकार र स्थानीय सरकारले औद्योगिक विकास ग्राम÷क्षेत्र नै स्थापना गरेको छैन । विद्युतको समस्या छ । कच्चा पदार्थको अभाव छ । बजारले यहाँका उद्योगले उत्पादन गरेका वस्तुलाई सँधै उपेक्षा गर्दछ । उद्योगमैत्री ऐन, नीति, नियम र कानुन तथा निर्देशिकाहरु बनेका छैनन ।

प्रदेश सरकार र स्थानीय सरकारले उद्योग स्थापनामा खासै चासो नै देखाएका छैनन। वितीय संस्थाहरुले उद्योगलाई लगानी दिन धेरै डराउँछन । न त परियोजनाका आधारमा लगानी दिन्छन्, नत उद्यमीको गाउँको जग्गा धितो राखेर ऋण दिन्छन । आवश्यक लगानी गर्न नसक्नु यहाँका उद्यमीको चुनौति हो ।

तर हिक्मत गर्ने हो भने ढिलै भएपनि समस्या समाधान हुन्छन भन्ने प्रमाणित गरिसकेका छौँ । उद्यम संचालन गर्दा आफन्त, चिनजानका व्यक्तिसित व्यक्तिगत रुपमा ऋण लिएर चलाएका छौं । ब्याजदर चर्को छ । उद्योग सञ्चालन गर्दा विभिन्न प्रकारका समस्या र चुनौतीहरु आउँछन् । अत्याधिक चुनौतीको सामना गर्नु परेको छ । कोभिडका उद्योग सञ्चालनमा समस्या आइपरेको छ । लगानीको चरम अभाव पनि झेल्नु परिरहेको छ । तै पनि उद्योग सञ्चालन गर्न छाडेका छैनाँै । चलाइरहेका छौँ ।

 हाल बार्षिक कति उत्पादन गर्नुहुन्छ ? बजार कहाँ छ ?
यो उद्योगले गतबर्ष झण्डै २ करोडको वस्तु प्रशोेधन गरी बजारीकरण गरेको थियो । यो बर्ष १० करोड रुपैयाँ बराबरको कृषि वस्तुको प्रशोधन गरी बजारीकरण गर्ने लक्ष्य छ । यहाँको उत्पादन काठमाण्डौँ र पोखराका डिलर सम्म पुग्छ । कर्णाली प्रदेश, सुदुरपश्चिम प्रदेशको समेत बजार धानेको छ । संकलित सिस्नो, अल्लो र हाते कागज विदेशमा निर्यात भइरहेको छ ।

 आगामी दिनको कार्य योजना के छ ? भन्न मिल्छ ?
आगामी ३ बर्षमा कर्णाली प्रदेशको सबैभन्दा ठूलोका रुपमा स्थापित गर्ने लक्ष छ । अत्याधुनिक मेसिन जडान गरेर खाद्य प्रशोधन उद्योगका स्थापित गर्ने, सातवटै प्रदेशका राजधानीमा डिलर दिने, स्वदेशभर बजारीकरण गर्ने योजना छ । कम्तीमा पनि ५१ जनालाई प्रत्यक्ष रोजगारी दिने छौँ । २५ हजार घरपरिवारलाई स्वरोजगार बनाउने अभियाना छौँ । आन्तरिक प्रयास जारी छ ।

 तपाई जिल्ला लघु उद्यमी समूह संघ, दैलेख र राष्ट्रिय लघु उद्यमी महासंघ कर्णाली प्रदेशको पनि अध्यक्ष हुनुहुन्छ ? उद्यम क्षेत्रमा यहाँले संस्थागत रुपमा के कस्ता कामहरु गर्नु भएको छ ?
कर्णाली प्रदेश उद्योगविहिन प्रदेश हो जस्तो लाग्छ । यहाँ संस्थागत रुपमा जे जस्ता सकारात्मक काम भएपनि समाजले तत्काल देख्न सक्ने अवस्था छैन् । अध्यक्ष भएको हैसियतले म के भन्छु भने लघु उद्यम स्थापना, सञ्चालन, सहकारी, समूह, साझा सुविधाकेन्द्र मार्फत उत्पादन र बजारीकरणका लागि अधिक प्रयास गरेका छौं । कर्णाली प्रदेशमा सबैभन्दा धेरै र सफल लघु उद्यमीहरु दैलेखमा छन । प्रदेशभरका लघु उद्यमीहरुलाई कसरी सफल उद्यमी बनाउन सकिन्छ ? संस्थागत विकास कसरी गर्न सकिन्छ ? कर्णालीको स्रोत र साधनलाई परिचालन गरी कसरी रोजगारी तथा स्वरोजगारी बढाउन सकिन्छ ? भन्ने बिषयमा केन्द्रीत छौं ।

बारम्बर प्रदेश सरकार र स्थानीय सरकार समक्ष माग राखेका छौँ । छलफल र बहस चलाइराखेका छौँ औद्योगिक ग्राम स्थापना, औद्योगिक क्षेत्र स्थापना, कोसेली घर सञ्चालन र परियोजना तथा गाउँको जग्गा धितो राखेर सुलभ ब्याजदरमा ऋण उपलब्ध हुनु पर्दछ । हरेक स्थानीय तहमा उद्योग शाखा स्थापना मात्र गरेर प्रभावकारी रुपमा संचालन हुनु पर्दछ भन्नेमा जोडदार रुपमा लागेका छौँ ।

दैलेखको सन्दर्भमा बृहत्त उत्पादन, एकीकृत बजार र बँैक स्थापना गर्न शुरु गरेका छौँ । अब केही दिनमा दैलेखका लघु उद्यमीहरुले आ–आफ्नो शेयर लगानी लगाएर दैलेख सौगात गृह सञ्चालन गर्दैछन् । यो पनि उद्यमीका लागि राम्रो कार्य हुनेछ ।

 उद्यम क्षेत्रमा यति धेरै काम गर्दा हजुरहरुले पुरस्कार पनि पाउनु भएको छ की कतैबाट ?
काम राम्रो गरेकोमा सबै तिर उच्च सम्मान पाइराखेका छौँ । कृषि विकास कार्यालय दैलेखबाट उत्कृष्ट राष्ट्रपती पुरस्कार पायौँ । तत्कालिन जिल्ला विकास समितिबाट उत्कृष्ट उद्यमी पुरस्कार र घरेलु विकास समितिको कार्यालयबाट प्रथम उद्योग दिवसका अवसरमा जिल्ला कै उत्कृष्ट तथा सफल उद्यमी कदर पत्र पायौँ । श्रीमिति गिताले नेपाल सरकारबाट उत्कृष्ट महिला उद्यमी पुरस्कार पाइन । तीन दर्जनभन्दा धेरै पुरस्कार, कदरपत्र, सम्मान पत्र पाएका छौं । साथै नेपालका २०८ जना सफल लघु उद्यमीको सूचीमा सूचीकृत भएका छौं । यो भन्दा खुसिको कुरा के नै हुनसक्छ र ।
अन्त्यमा थप केही भन्नु छ ?
कर्णाली प्रदेश उद्योग विहिन प्रदेश हो । जसका कारण परनिर्भरताले चरम सिमा नाघेको छ । युवाजनशिक्त बाहिर श्रम बेच्न बाध्य छ । यहाँको समाज खोक्रो बनेको छ । प्राकृतिक स्रोत र साधनमा धनि प्रदेश भएपनि प्रदेश सरकार तथा स्थानीय तहले उद्यम सम्बन्धि कार्यक्रम, बजेट, उद्यम मैत्री ऐन, नीति ल्याउन सकेका छैनन् । राज्य, जनता र उद्यमी सबै मिलेर उद्यम र उद्यमशीलताका माध्यबाट आत्मनिर्भर, स्वरोजगारयुक्त कर्णाली प्रदेश बनाउनु पर्दछ ।

सरकारले नीजि क्षेत्रको सुझाव ग्रहण गर्न जरुरी छ । यहाँको सरकारको अगुवाई र अभिभावकत्वमा अल्पकालिन, मध्यकालिन र दीर्घकालिन उद्यम रणनीति बनाएर अघि बढनु पर्दछ । यसका लागि उद्यमीका तर्फबाट पूर्ण रुपमा तयार छौं ।