सुर्खेत – खस शब्दकोश प्रकाशनको अन्तिम तयारी भइरहेको छ । लामो समय देखि खस शब्द संकलन भइरहेको थियो । खसिया आखर नामक पत्रिकाका सम्पादक रमानन्द आचार्यको नेतृत्वमा खस शब्दकोश प्रकाशन गर्न थालिएको हो ।

सम्पादक आचार्यले भने,‘अहिले आर्थिक स्रोत जुटेको छ । शब्दकोश प्रकाशनको तीब्र तयारी भइरहेको छ । यो कर्णालीको खस भाषा संरक्षणको एक बलियो आधार हुनेछ । ’पछिल्लो समयमा आधुनिक भाषा संस्कृतिको विकासले खस भाषा संकटमा परिरहेको छ । खस भाषाको शब्दकोश प्रकाशनको लागि कर्णाली प्रदेश सरकार सामाजिक मन्त्रालयले बजेटको ब्यवस्थापन गर्ने भएको सम्पादक आचार्यले बताए ।

सम्पादक आचार्यको नेतृत्वको टोलीले २०६४ साल देखि शब्द संकलनको काम शुरु गरेको थियो । हातले लेखिएका शब्दहरु अहिले कम्प्युटर टाइपिङ भइरहेका छन् ।बजेट व्यवस्थापनको अभावले शब्दकोश प्रकाशन अन्यौलमा थियो । तत्कालिन जिल्ला विकास समिति, अहिलेका स्थानीय सरकार सबैलाई शब्दकोश प्रकाशनको लागि सहयोग गर्न आग्रह गरिएको थियो । तर कसैले चासो नदेखाएपछि समस्या परिरहेको थियो ।

चालु आर्थिक बर्षको कर्णाली प्रदेशको बजेटमा खस शब्दकोश प्रकाशनका लागि सहयोग गर्ने उल्लेख भएपछि खर्चको परियोजना प्रस्ताव पठाईसकिएको छ । आचार्यले भने ‘अब लामो समय देखि मेहनतको कदर भयो । खस भाषाको संरक्षण गर्ने धोको केही हद सम्म पुरा हुने भयो । यसैमा निकै खुसी छु ।’

खसिया आखरका सदस्य प्रकाश चन्द्र खत्रीले सामाजिक विकास मन्त्रालयलाई ३२ लाख रुपैयाँ बढिको लागत परियोजना पेस गरेको बताए । उनले भने,‘ तत्कालिन खस साम्राज्यको राजधानी सिञ्जा र खस भाषाको उत्पति जुम्लाबाटै भई अहिले राष्ट्रिय भाषाको रुपमा परिणत भएकाले खस शब्द जोगाई राख्न पछिल्लो महत्वपूर्ण दस्तावेज खस शब्दकोश हुने छ । शब्दकोश प्रकाशनका लागि साथ दिने कर्णाली सरकार प्रति निकै आभारी छौँ । ’

जिल्लामा खस शब्दकोष प्रकाशनका लागि खसिया आखर समितिको वैठकले सामाजिक विकास मन्त्रालयलाई बजेट माग गर्न जिल्ला समन्वय समितिलाई सिफारिस गरिदिनको लागि आग्रह गर्ने निर्णय समेत गरेको थियो । यो समग्रका कर्णालीको ऐतिहासिक दस्तावेज हो । आचार्यले २५ हजार बढि खस शब्दकोष संकलन भइसकेको बताए । यहाँ खस साम्राज्य हुने समयमा चार वटा दरा थिए । पानसय,असी,चौधविस र सिँजा । यी चारवटै दरामा आ आफ्नै अनुकलताको भाषा बोलिन्छ । सबै क्षेत्रको प्रतिनिधित्व हुने गरि शब्दकोश निर्माण गरिएको छ । अहिले अ देखी न सम्मका शब्द कम्प्यूटर टाईपिङ भईसकेको छ ।

तत्कालिन समयमा जिल्ला विसका समिति हुदा स्थानीय विकास अधिकारी तिलक पौडेलको पहलमा खस शब्दकोष निर्माणका लागि शब्द संकलनको कार्य प्रारम्भ भएको थियो । शब्द संकलनमा जुम्लाका सबै क्षेत्रमा मानिसहरुको सहभागिता छ । शब्द संकलनको अगुवाई रमानन्द आचार्यले गरेका थिए । सदस्यहरुमा खस संस्कृतिका जानकार तुंगनाथ उपाध्याय, दयादत्त हमाल, प्रकाशचन्द्र खत्री र हरिवावु चौलागाई थिए । बजेट ब्यवस्थापन भएपनि शब्दकोश प्रकाशनको काम तीब्र रुपमा अघि बढेको छ । सम्पादक आचार्य हिउँद बर्ष र घरायसी काम नभनेर शब्द संकलनमा अहोरात्र खटेका थिए ।