सुर्खेत – कर्णालीका हिमाली क्षेत्रमा पनि औलो रोग देखिएको छ । हाल औलो रोग संक्रमणको आधारमा कर्णालीका हुम्ला र कालिकोटका ४ वटा वडा उच्च जोखिममा देखिन्छन् ।

हुम्लाका ३ र कालिकोटका १ वटा वडा गरी ५ वडा औलोको उच्च जोखिममा रहेको कर्णाली प्रदेश स्वास्थ्य सेवा निर्देशनालयले जनाएको छ ।

पछिल्लो समय जलवायु परिवर्तनका कारण तापक्रम बढ्दै जादाँ हिमाली क्षेत्रमा समेत लामखुट्टेहरु देखिन थालेका छन् । जसले गर्दा हुम्ला र कालिकोटमा पनि औलो संक्रमणको जोखिम बढेको हो ।

तापक्रम वृद्धिकै कारण तराईका लामखुट्टे विभिन्न माध्यमबाट हिमाली क्षेत्रमा जाने र त्यहाँको फोहोर, खाल्डाखुल्डीमा लामखुट्टेको वृद्धि हुन थालेको विज्ञहरु बताउँछन् । जसअनुसार कर्णाली प्रदेशमा औलो नियन्त्रण कार्यक्रम तिब्र रुपमा संचालन भइरहेको निर्देशनालयका स्वास्थ्य शिक्षा अधिकृत नवराज कंडेलले बताए ।

उनका अनुसार स्थानीय औलो रोग शुन्यमा झार्ने रणनीति अनुरुप नियन्त्रणका कार्यक्रम भइरहेका छन् । माइक्रोस्कोपी र आर डि टि विधिबाट औलो परिक्षण र उपचारका कार्य भइरहेको उनले बताए ।

औलो रोग विरुद्धको अभियान अन्तर्गत पछिल्लो समय विरामीको संख्या घटदै गएपनि औलो हिमाली क्षेत्रमा देखिन थालेको हो । निर्देशनालयका अनुसार हाल कर्णालीमा २४ जना औलोका विरामी छन् ।

निर्देशनालयले बुधबार विश्व औलो दिवसका अवसरमा संचारकर्मीहरुसँग अन्तक्रिया गर्दै कर्णालीमा औलोको अवस्था र भइरहेका गतिविधिबारे जानकारी गराएको हो । हाल सुर्खेतमा २० जना, दैलेखमा ३ र कालिकोटमा १ जना गरी २४ जना विरामी रहेका छन् । उनीहरु सबैको निशुल्क उपचार गरिएको छ ।

पछिल्लो पाच वर्षको तथ्यांक हेर्ने हो भने कर्णालीमा औलोका स्थानीय रोगीहरुको संख्या भने घट्दो क्रममा छ । तर औलो नदेखिने स्थानमा पनि देखिन थालेको निर्देशनालयका औलो रोग नियन्त्रण कार्यक्रमका फोकल प्रसन श्यामलाल आचार्यले बताए । उनका अनुसार पछिल्लो समय सुर्खेत लगाएत कर्णाली प्रदेशमै औलो उन्मुलन हुदै गएको छ ।

नेपाल औलो रणनितिक योजना सन् २०१४—२०२५ अनुसार नेपाललाई सन २०२५ सम्ममा औलोमुक्त राष्ट्र बनाउने सरकारको लक्ष्य छ । उक्त लक्ष्य अनुसार कर्णालीमा पनि तिब्र रुपमा औलो नियन्त्रण कार्यक्रम भइरहेको निर्देशक डा.रविन खड्काले जानकारी दिए । उनका अनुसार औलो परिक्षण गरिएका व्यक्तिहरुलाई झुल वितरण, विरामी व्यक्ति तथा नजिकका छिमेकीहरुमाथि औलो परिक्षण तथा निगरानी भइरहेको छ ।

छिमेकी देश भारत लगायत तेस्रो मुलुकबाट आउने व्यक्तिहरुबाट समेत औलो संक्रमणको जोखिम रहेको भन्दै उनीहरुमाथि परिक्षणमा कठिनाइ भएको डा. खड्काले बताए । उनका अनुसार कर्णाली प्रदेशमा औलो रोग नियन्त्रण गर्न आवश्यक जनशक्तिको कमि हुनु, छुट्टै किट विज्ञ नहुनु, बजेटको अभाव लगाएतका कठिनाइ रहेका छन् ।

औलोको जोखिम

चिकित्सकहरुका अनुसार औलो अर्थात् मलेरियो लामखुट्टको टोकाइका कारण लाग्ने रोग हो । मानिस तथा अन्य केही जनावरलाई समेत लाग्ने यो रोग प्लाज्मोडियम समूहका प्रोटोजोआ परजीवीका कारण लाग्ने गर्छ । लामखुट्टेले टोकेर परजीवी शरीरमा प्रवेश गर्यो भने त्यसको १० देखि १५ दिनमा लक्षणहरू देखिन सुरु हुन्छ ।

प्लाज्मोडियम भाइभ्याक्स, प्लाज्मोडियम ओभल र प्लाज्मोडियम मलेरिआईले साधारणतया मन्द खालको औलोको सक्रमण गराउँछन् । त्यस्तै, अर्को प्रजाति प्लाज्मोडियम नोलेसीले मानिसमा रोगको सक्रमण बिरलै गराउने गरेको पाइन्छ । औलोको पहिचान गर्न रगतको नमूनालाई सुक्ष्मदर्शक यन्त्रले हेर्ने वा एन्टिजेनमा आधारित परीक्षण गर्ने गरिन्छ ।

औलो रोगका लक्षण

औलो रोगका परजीवी भएको लामखुट्टेले टोेकेपछि १० देखि १५ दिनभित्रमा ज्वरो आउने, टाउको दुख्ने, वान्ता हुने, जोर्नीहरु दुख्ने, असजिलो महसुस हुनेजस्ता सामान्य लक्षण देखा पर्छन् ।

निरन्तर वा दिन बिराएर ज्वरो आउने, शरीरका भित्री अंगहरु फियो, कलेजो सुन्निने, रगतको मात्रा कमी हुने तथा परजीवीको प्रकृति अनुसार विभिन्न लक्षण देखिने हुन्छ। यो रोगले गम्भीर रूप लिएमा मानिसको मृत्यु समेत हुने सम्भावना हुन्छ ।

नेपाली कामको सिलसिलामा विभिन्न ठाउँ जाने गर्छन् । विशेषगरी औलोको जोखिम बढी भएको भारतबाट काम गरेर फर्किनेहरुले औलो लिएर आउने गर्छन् । अफ्रिकन देशहरुमा पनि औलोको जोखिम बढी छ, त्यहाँबाट आएका मानिसमा पनि औलोको जोखिम हुन्छ ।

औलोको रोकथाम र उपचार

शंकास्पद बिरामी तथा बिरामीहरुको रक्त नमूना संकलन गरी परीक्षण गरेपछि मात्र औलो भए÷नभएको पत्ता लगाउन सकिन्छ । नेपालमा औलो रोगको लक्षणहरुका आधारमा परीक्षण, सूक्ष्मदर्शक यन्त्रद्वारा रगत जाँच गरी औलो रोग भए नभएको निदान गरिन्छ ।

औलो रोगको उपचारका लागि नेपालमा विभिन्न थरिका औषधि सरकारको तर्फबाट निःशुल्क उपलब्ध छ । परजीवीको प्रकार अनुसार रोगको उपचार पनि छुट्टाछुट्टै हुनेगर्छ । स्वास्थ्यकर्मीको सल्लाह बमोजिम पूर्णरुपमा औषधि सेवन गर्नुपर्ने हुन्छ ।

औषधि निष्प्रभावि बन्दै जानु पनि औलो रोग नियन्त्रणमा समस्याको विषय हो । यद्यपि, कुन औषधिले काम गर्छ, कुनले गर्दैन भनेर नेपालमा बेलाबेला औषधिमाथि अनुसन्धान भइरहेको छ । विशेषज्ञहरु अनुसन्धानका आधारमा औषधिका रेजिमहरु परिवर्तन भएका छन्, जसले गर्दा अहिले त्यस्तो समस्या खासै देखिएको भने छैन ।

औलोबाट बच्ने उपाय

औलोको जोखिम कम गर्न झुल तथा लामखुट्टे भगाउने रसायनहरूको प्रयोग गर्नुपर्ने हुन्छ । लामखुट्टेको टोकाइ कम गर्ने वा लामखुट्टेको नियन्त्रणका लागि कीटनाशक औषधि छर्कने तथा घर वरपर पानी जमेका खाल्टाखुल्टी पुर्ने गर्नुपर्छ ।

राति सुत्दा सधैँ झुल प्रयोग गर्नु औलोबाट बच्ने प्रमुख उपाय हो । शरीरका खुला अंगमा लामखुट्टेबाट बच्न सकिने मलम प्रयोग गर्न सकिन्छ । स्प्रे, लिक्वड, म्याट जस्ता लामखुट्टे भगाउने औषधि प्रयोग गर्न सकिन्छ। जोखिम युक्त ठाउँहरुको भ्रमणमा जानुअघि रोकथामका उपाय तथा औषधिहरु प्रयोग गर्ने गरेमा औलो रोग हुनबाट जोगिन सकिन्छ ।

घर–घर तथा समुदायमा औलो सम्बन्धी जनचेतना फैलाउने, औलो रोगका लक्षणबारे जानकारी दिने, शंकास्पद बिरामीले तुरुन्त परीक्षण गर्ने गरेमा औलो रोगबाट बच्न तथा अरुलाई बचाउन सकिन्छ ।

कहिले बन्छ औलोमुक्त नेपाल ?

सन् १९५४ देखि औलो निवारणका कार्यक्रमहरु सञ्चालन हुँदै आएका छन् । योभन्दा पहिले औलो भएका बिरामीलाई उपचारमा पहुँच थिएन । यो रोग लागेपछि जटिलता उत्पन्न भएर मान्छेको मृत्यु हुन्थ्यो । नेपाल सरकारले औलो नियन्त्रणको प्रयास थालेदेखि क्रमशः बर्सेनि यो रोग कम हुँदै अहिले धेरै कम भइसकेको छ । नेपालका जुन भागमा औलो पाइन्छन् त्यो भागमा शून्य औलो बनाउने लक्ष्य छ । सन् २०२५ सम्ममा औलोमुक्त नेपाल बनाउने योजना छ ।

औलोबारे प्रमुख सन्देश
– औलो एनोफिलिज जातको संक्रमित पोथी लामखुट्टेको टोकाइबाट सर्छ ।
– काम ज्वरो आउनु औलो रोगको मुख्य लक्षण हो ।
– स्वास्थ्य मन्त्रालय मातहतका स्वास्थ्य संस्थामा औलो रोगको जाँच तथा उपचार निःशुल्क हुन्छ ।
– परिवार तथा छरछिमेकमा कसैलाई औलोको लक्षण देखिएमा तुरुन्तै स्वास्थ्य संस्थामा गई जाँच गराउनुपर्छ ।
– लामखुट्टेको टोकाइबाट बच्नु नै औलो रोकथामको सर्वोत्तम उपाय हो, त्यसैले सुत्दा झुलभित्र सुत्नुपर्छ ।
– घर, गाउँ र समुदाय सफा राखी लामखुट्टेले फुल पार्ने स्थानलाई नष्ट गर्नुपर्छ ।