सुर्खेत – भुकम्प प्रभावित क्षेत्र नलगाड नगरपालिका–९, जाजरकोटका एउटै वडाका २० जना पुरुष जेलमा छन् । घरमा कमाउने मुख्य अभिभावकहरुको बास नै विगत तीन बर्षयता जेलमा भएपछि परिवारको बिचल्ली भएको छ ।

अफिम वा कोकाको खेती गर्ने सम्बन्धि कसूर सजाय अन्तर्गत नलगाड–९, घोरेङगा, बाँसकोट र ताँत्रा गाउँका २० जना युवा जेल परेका हुन । धन कमाउने अभिभावक जेल परेपछि गाउँमा साना बालबालिका, महिला र एकल महिला, अपांगता भएका व्यक्ति, दिर्घरोगी र बेसाहारा व्यक्तिहरु मात्रै छन् ।

आर्थिक प्रलोभनमा परी एक अपरीचित व्यक्तिको हौसलामा अफिम ओसारपोसार गर्दा नलगाड–९, घोरेङगा, बाँसकोट र ताँत्रा गाउँका २० जना युवा जेल जानुपर्ने अवस्था आएको हो । जसमा १२ जना भारतिय कारागार र पाँच जना जाजरकोट कारागार चलान भएका छन् । यस्तै सुर्खेत, बाँके र काठमाडौं कारागारमा एक÷एक जना रहेका छन् ।

भुकम्पले चर्किएका घर छोडेर हाल त्रिपालका बसिरहेका पीडित परिवारलाई खान, लगाउनको बन्दोबस्त गर्नै धौ धौ परिरहेको छ । काम गर्ने सक्रिय जनशक्ति गाउँका युवाहरु नै जेलपरेपछि अस्थायी टहरा समेत निर्माण गर्न नसकिएको स्थानीय लक्ष्मी सिंह बताउनुहुन्छ ।

‘धन कमाउने श्रीमान जेलमा हुनुहुन्छ । आयस्रोत केही छैन । १० जनाको घरपरिवारलाई एकातिर के खाउँ ? के लगाउँ ? भन्ने पिरलो छ’ उहाँले भन्नुभयो, ‘अर्कोतिर भुकम्पले घर चर्किएपछि अस्थायी टहरा समेत बनाउन सकिएको छैन । त्रिपालमै चिसो रात काट्न बाध्य हुदाँ स्वास्थ्य अवस्था समेत कमजोर बन्दै गएको छ ।ं’

लक्ष्मी सिंहका तीन छोरा र तीन छोरी सहित घरमा बुढा सासु, ससुरा हुनुहुन्छ । श्रीमान प्रेम सिंह जेलपरेपछि खानाको जोहोका लागि काम गर्नुपर्ने बाध्ययताले जेठो छोराले समेत पढाई छाडिसक्नु भएको छ । भने अन्य छोरा छोरीलाई पनि पढाइ छाड्नुपर्ने बाध्यता आइपरेको छ ।

उहाँजस्तै पीडित सबै परिवारको अवस्था उस्तै छ । कमाएर परिवार पाल्ने श्रीमान जेल परेपछि परिवारमा मानसिक विचलन आउनुका साथै हतोत्साहित बनेको शुसिला सिंहले बताउनुभयो । श्रीमान जेल पर्दा काम गरेर १२ जनाको परिवार पाल्नुपर्ने पीडाले थिचोलेको अवस्थामा भुकम्पले दिएको थप पीडाले परिवार विछिप्त बनेको उहाँ बताउनुहुन्छ ।

शुसिलाका चार बर्षदेखि २२ बर्षसम्मका दुई छोरा र आठ छोरी छन् । काम गर्ने जेठो छोरा र बुहारी समेत छुट्टिएर अलग बस्न थालेपछि बाँकी परिवार पाल्न उहाँलाई हम्यहम्य परेको छ ।
‘लोग्ने मान्छे घरमा हुनेहरु त्रिपालबाट टहरामा सरेका छन् । तर हामीलाई अस्थायी टहरा पनि बनाउन हम्यहम्य परेको छ । घर बनाउने कल्पना नै छैन’ उहाँले भन्नुभयो, ‘पहिले घरमा भेडाबाख्राहरु धेरै थिए । कमाउने श्रीमान जेल परेपछि सबै बेच्दै खाँदै ग¥यौं । अब एउटा भैंसी बेच्न मात्रै बाँकी छ ।’

घरमा गरिबिले थिच्दै गएपछि शुसिलाका माइलो छोरा समेत कामका लागि पढाइ छोडेर भारत छिर्नुभएको छ । गाउँमा काम पनि नपाइने र पाइएको कामले पनि परिवारलाई खान लगाउन मुस्किल परेको उहाँ बताउनुहुन्छ । घरमा खान, लगाउन नै मुस्किल परेपछि छोरा छोरी पढाउन छोडेर काममा लगााउनुपर्ने अवस्था आएको उहाँले बताउनुभयो ।

घरमा कमाउने बुवा कालिबहादुर सिंह जेलपरेपछि आफुले पडाइ छोडेर परिवारको आहारा जोहो गर्न बाध्य भएको छोरा राजेन्द्र सिंहले बताउनुभयो । ‘बुढी आमा, श्रीमति र सानो छोराको भोको पेट हेर्न सकिन । त्यसैले पढाइ छोडेर ज्यालादारी काममा लागेको छुँ’ उहाँले भन्नुभयो, ‘त्यसैमा झन्, भुकम्पले पीडा थपेको छ । अस्थायी टहरा पनि बनाउन सकेका छैनौं ।’

काम गर्ने युवाहरु जेलमा हुदाँ गाउँका महिलालाई बच्चा पाल्न नै धौ धौ परेकोबेला भुकम्पले चर्किएका घर, टहरा बनाउनसक्ने अवस्था नरहेको स्थानीयवासी महेन्द्र सिंहले बताउनुभयो । ‘जेल परेका युवाहरुको गलत नियत थिएन । काम गरेर खाने सिधासाधा व्यक्तिहरु आर्थिक प्रलोभनमा फसेका हुन्’ उहाँले भन्नुभयो, ‘एक अपरिचित व्यक्तिले गाउँमा अफिम संकलन गरेको रहेछ । त्यही अफिम नेपालगंज पु¥र्याइदिए वापत प्रति किलोको आठ–१० हजार रकम दिने भनेपछि ओसारेका रहेछन् ।’

यता वडाअध्यक्ष भविन्द्र बहादुर सिंहले जेलमा रहेका युवाहरुको परिवारलाई सहयोग गर्न अपिल गर्नुभएको छ । चारैतिर भुकम्पले थिलथिल पारेको अवस्थामा वडाले हेर्न नसकेको भन्दै उक्त परिवारको अस्थायी टहरा निर्माण तथा खाद्यन्न सहयोगका लागि उहाँले सबै संघसंस्थालाई आग्रह गर्नुभएको छ ।

नगरपालिकाका मेयर डम्बर बहादुर रावत अन्य भुकम्प पीडित भन्दा युवा जेलमा रहेका पीडित परिवारलाई धेरै सहयोग गर्नुपर्ने अवस्था रहेपनि पालिकाले सोचेअनुसार सहयोग गर्न नसकेको स्विकार गर्नुहुन्छ । यस्तो अवस्थामा पीडितको घाउमा मल्हम लगाउन सहयोगी दाताहरुमा उहाँको अपिल छ ।

‘अस्थायी टहरा निर्माणका लागि २५ हजार रकम वितरण गरेका थियौं । तर खान लगाउन नै धौ धौ भएपछि उहाँहरुले टहरा निर्माण गर्न सक्नु भएको छैन’ उहाँले भन्नुभयो, ‘पालिकाले भुकम्प प्रतिरोधि भवन निर्माण मापदण्ड बनाउदै छ । तर अस्थायी टहरा नै बनाउन नसक्ने अवस्थाका व्यक्तिले कसरी प्रतिरोधि घर बनाउँछन् ? चिन्ता र चासोको बिषय हो । तर पालिकासँग स्रोत पनि छैन ।’

लागू औषध सम्बन्धी कसूरको सजाय अन्तर्गत २५ बोेटभन्दा बढी अफिम वा कोकाको खेती गर्ने सम्बन्धि कसूर सजायका आधारमा अफिम वा कोकाको खेती गर्ने, वा कसूरको गम्भीरता, कसूयदारको दोषिपना कसूरबाट पुगेको क्षती तथा कसूरबाट भएको वा हुनसक्ने जोखिम समेतलाई आधारमानी कानुन अनुसार २० जना युवालाई ३ बर्षदेखि १० बर्षसम्मको कैद सजाय तोकिएको छ ।