काठमाडौं – अफगानिस्तानबाट अमेरिकी र नेटो सैनिकको बर्हिगमनले छिमेकी राष्ट्रहरुसामु महत्वपूर्ण सवाल छाडेको छ । विदेशी सैनिकहरु फर्किँदैछन् र तालिवानी लडाकुहरुको पकड बढ्दैछ । अफगानिस्तानमा स्थिरता ल्याउनका लागि सहकार्य गर्ने वा यसलाई फेरि क्षेत्रीय स्वार्थको रणभूमि बनाउने रु यसको निर्णय छिमेकी देशहरुले गर्नुपर्नेछ । यो निर्णयले अफगानिस्तान मात्र नभएर पुरै क्षेत्रको कोर्ष निर्धारण गर्नेछ ।
अहिलेको अवस्थामा छिमेकीहरुले रणभूमि नै बनाउन चाहेको संकेत मिल्छ । अफगानिस्तानमा हिंसात्मक आक्रमण तिव्र बनाइरहेका तालिवान र आईएसआईसलाई क्षेत्रीय खेलाडीहरूले सहयोग गरिरहेका छन् ।
यी शक्तिको प्रभाव कम गर्न अफगानी जनताले त्यही गर्नेछन्, जो सधैं गर्दै आइरहेका छन् ः बलियो बन्दै गएका लडाकुविरुद्ध प्रतिरोध गर्ने, विदेश भाग्ने वा मर्ने ।
तर, अस्थिरता अफगानिस्तानको बोर्डरमा मात्रै सीमित हुनेछैन । यो पक्कै पनि यसबाट बाहिर फैलनेछ र पुरै क्षेत्रलाई अस्थिर बनाउनेछ ।
यदि हाम्रा छिमेकीहरूले आफ्नो सीमाभित्र शान्ति चाहन्छन् भने उनीहरुले पर्दापछाडि डिल गर्न छाड्नुपर्छ र अफगानिस्तानलाई हेर्ने दृष्टिकोणमा परिवर्तन ल्याउनुपर्छ । उनीहरुले अफगानिस्तानमा स्थिरता ल्याउनका लागि गम्भीर रुपमा क्षेत्रीय सहकार्य गर्नुपर्छ ।
पछिल्ला केही सातामा तालिवानले अफगानिस्तानको युद्धभूमिमा ठूलो फाइदा उठाइरहेको छ । उसले १ सयभन्दा धेरै जिल्लाहरु कब्जा गरेको छ, उसका लडाकुहरुले धेरै प्रान्तीय राजधानीहरू कब्जामा लिएका छन् । उनीहरु अझै ठूलो आक्रमण गर्ने तयारीमा छन् ।
उनीहरुले केही सीमा नाका पनि नियन्त्रणमा लिएका छन्, जसकारण अफगानिस्तान आयात हुने सामाग्रीहरुको राजस्व उठाउने अवसर उनीहरुलाई मिलेको छ । उनीहरुले अफगानी जनतामाथि अभाव र सरकारमाथि दबाव सिर्जना हुने गरी अत्यावश्यक सामाग्रीको ढुवानी पनि रोक्न सक्छन् ।
यो अचानकको हमलाका लागि अफगान फौज तयार थिएन, कमजोर र विभाजित अवस्थामा रहेका राजनीतिक दलहरुका कारण उसको मनोबल गिरेको छ । जसका कारण, तालिवानको आक्रामकतालाई रोक्न सेना असफल छ ।
यही समय, आईएसआईएलको अफगानिस्तान शाखाले आफ्नो उपस्थिति र अपरेशनल सामथ्र्यलाई बिस्तार गरेको छ । उसले काबुल र अन्य ठूला शहरमा ठूला आक्रमण गरिरहेको छ ।
यही समय, अवैध ड्रग्सको उत्पादन अहिलेसम्मकै उच्च छ । मेमा संयुक्त राष्ट्रसंघको ड्रग्स र अपराध कार्यालयले सार्वजनिक गरेको आँकडाअनुसार ड्रग्स उत्पादनमा २०१९ को दाँजोमा ३७ प्रतिशतले वृद्धि भएको छ ।
ड्रग्सको उत्पादन र तस्करी तालिवानका लागि आयको राम्रो स्रोत बनेको छ । ड्रग्स माफियासँगको नेक्ससले उसलाई थप सुदृढ बनाएको छ, उसको प्रभुत्व पहिलेभन्दा थप बलियो भएको छ । उसले यस्तो नेटवर्कलाई ईरान, पाकिस्तान र मध्य एशियाली देशहरुमात्रै नभएर युरोप र पूर्वी एशियामा पनि बिस्तार गरेको छ ।
तालिवानी लडाकुको प्रभूत्व बढेमा वा अर्को ठूलो छद्म युद्ध चलेमा यो पूरै क्षेत्र अस्थिर हुनेछ, बाँकी एशिया र युरोपमा पनि यसको प्रभाव देखिनेछ ।
यसले अन्ततः ठूलोरुपमा शरणार्थी संकट निम्त्याउनेछ, जसले १९८० को दशकको सोभियत–अफगान युद्धपछिको अवस्था वा वर्तमान समयको सिरिया युद्धको झल्को दिनेछ । टर्की र छिमेकी देशहरुले पहिलो लहरको ठूलो आप्रवासन समस्या अहिल्यै महसुस गरिसकेका छन् ।
अफगानिस्तानमा पछिल्ला चार दशकयता ‘जिहादी’ सिद्धान्त अझै भयावहरुपमा मौलाएको छ । अमेरिका हारेको निचोड निकाल्दै क्षेत्रीय ‘जिहादी’ कट्टरपन्थीहरु खुसी भइरहेका छन् । उनीहरुले अन्ततः अफगानिस्तानलाई रणनीतिक इलाका बनाएर त्यहाँबाट आफ्नो अन्तर्राष्ट्रिय अपरेशन सुरु गर्नेछन् ।
सर्वशक्तिशाली विश्व शक्ति पराजित भएको दृष्टिकोण बनाएर रमाउनुभन्दा ठूलो प्रेरणा अरु के हुन सक्ला । अब, उनीहरुले यस क्षेत्रका अन्य स्थानका लडाकु समूहहरुलाई शक्ति हातमा लिँदैछौं भनेर विश्वस्त तुल्याउनेछन् र हिंसात्मक गतिविधिलाई बढावा दिनेछन् ।
अन्य देशहरुभन्दा पाकिस्तान धेरै जोखिमको अवस्थामा छ । हिंसात्मक विचारधाराको तिव्र बिस्तारले अहिल्यै यस देशको स्थिरतामा चुनौती खडा गरिसकेको छ ।
सरकारलाई अपदस्थ गरेर तालिवानी सत्ता स्थापना गर्ने आशासहित पाकिस्तानी तालिवान र पाकिस्तानका अन्य लडाकु समूहहरूले देशभर हिंसात्मक आन्दोलन गर्न सक्छन् ।
आफ्नो छिमेकमा कट्टरपन्थी सुन्नी सत्ता आएपछि ईरान पनि जोखिममा पर्नसक्छ । पछिल्ला वर्षहरुमा यो देशमा धेरै वटा आतंककारी आक्रमणहरू भए, र बढ्दो अतिवाद र आतंकवादको छाललाई शान्त बनाउन नसके यो थप बढ्नेछ ।
यसबीच तालिवानको विजयले मध्य एशियाभरका धार्मिक अतिवादी वृत्तहरुलाई प्रेरणा दिनेछ ।
हाम्रो सवालमा भन्नुपर्दा १९९० को दशक अर्थात् तालिवानी शासनकालमा जे थियो, अहिले त्यस्तो छैन । सांस्कृतिक र राजनीतिकरुपमा अफगानिस्तान परिवर्तित छ । हामीसँग अति शिक्षित र जागरुक युवा पुस्ता छ, तालिवानी शासन महसुस नगरेको अहिलेको पुस्ताले सञ्चार, कला, चिकित्सा, शिक्षा र खेलकुदमा जे उपलब्धि हासिल गरेको छ, त्यसमा नाटकिय प्रतिगमन हुने अवस्थालाई उनीहरुले स्वीकार्ने देखिँदैन ।
हामी फेरि प्रतिरोध गर्नेछौं । तर, हाम्रा छिमेकीहरुले त्यस्ता अतिवादी विचारलाई हुर्काउन बन्द गर्नुपर्छ, जसले २१ औं शताब्दीको मानविय मुल्य–मान्यतालाई बोक्दैन ।
तालिवान र अन्य अतिवादी दस्तालाई लगाम लगाएर कुदाउन सकिन्छ भन्ने कसैले ठान्छ भने त्यो दुविधामात्रै हो । अन्त्यमा, यी समूहहरु तर्कसंगत सोचाई नभएर आफ्नो खोक्रो दर्शनबाट अभिप्रेरित छन् ।
तालिवानले पछिल्ला केही साता मच्चाएको हिंसा त्यही शैलीको छ, जो उसको शासनकालमा अफगानिस्तानमा निम्तिएको थियो । यो त्यस्तै छ, जस्तो आईएसआईएलले सिरिया र ईराकमा ग¥यो ।
बन्दी बनाइएका सैनिकदेखि सर्वसाधारणको हत्यासम्म, सरकारी कार्यालयदेखि व्यक्तिको निजी सम्पत्ती लुटपाटसम्म, धार्मिक कर लाद्ने र जर्बजस्ती विवाह गराउने लगायत यो समूहका अराजक गतिविधिहरुले उसको क्रुर प्रकृति देखाउँछ । २१ औं शताब्दीको कुनै नियम वा मुल्य–मान्यताभित्र यो पर्दैन, सत्य यही हो ।
संकट गहिरिएर अफगानिस्तानलाई ‘नार्को–अतिवादी’ देशमा परिणत हुन नदिनका लागि क्षेत्रीय शक्तिहरुले यो खतरालाई गम्भिर रुपमा लिनैपर्छ ।
उनीहरुले अफगानिस्तानलाई स्थिर बनाउने साझा सुरक्षा योजनाअन्तर्गत बहुदेशीय सहकार्यको फ्रेमवर्क बनाउनुपर्छ र त्यसलाई लागु गर्नुपर्छ । पाकिस्तान र अफगानिस्तानको भूमिका यहाँ अझै विशेष छ किनकी यी देशहरुमा तालिवान र अन्य लडाकु दस्ताले शरण र सहयोग लिने गरेका छन् ।
हाम्रो क्षेत्रको भविष्यका विषयमा ऐतिहासिक निर्णय गर्ने समय आएको छ । हामी फराकिलो सोच, प्रगतिशील र सह–अस्तित्वको मान्यताबाट निर्देशित शान्त क्षेत्रमा बस्न चाहन्छौं वा कहिल्यै नटुंगिने विध्वंसात्मक द्वन्द्वलाई निरन्तरता दिन चाहन्छौं रु अमेरिका र नेटोसँग अफगानिस्तानमै बस्ने वा छाड्ने भनेर रोज्न पाउने सुविधा छ । तर, हामी अफगानी जनता र छिमेकीहरूसँग छैन । आगामी साता र महिनामा गरिने निर्णयले हाम्रो सामुहिक भविष्य निर्धारण गर्नेछ ।
अलजजिरामा प्रकाशित नाजिव शरीफीको विचार । अफगानी पत्रकार सुरक्षा कमिटीका अध्यक्ष शरीफी काबुल बस्छन् ।