नेपाली काँग्रेसका केन्द्रीय सदस्यडा। शेखर कोइरालाले सभापतिमा उम्मेदवारी घोषणा गरेको वर्ष दिन कटिसकेको छ । आगामी भदौ १६ मा हुने महाधिवेशनको मिति नजिकिँदै जाँदा डा। कोइराला सभापतिमा उठ्ने र जित्ने दाबी गरिरहेका छन् ।

वर्तमान सभापति शेरबहादुर देउवा प्रधानमन्त्री बनेको अवस्थामा पार्टीमा पोजिसन बलियो हुने र उनी सभापतिमा दोहोरिन सक्ने रामचन्द्र पौडेल पक्षमा त्रास देखिन्छ । डा. कोइराला भने देउवा प्रधानमन्त्री बनेरै महाधिवेशनमा लड्न आए पनि केही फरक नपर्ने बताउँछन् ।

डा। कोइराला भन्छन्, ‘शेरबहादुरजी प्रधानमन्त्री बन्नुस् भनेर म त लागिरहेको छु । नेपाली काँग्रेस एक ढिक्का छ । सभापति शेरबहादुर देउवा प्रधानमन्त्री बन्नुस् र १४ औं महाधिवेशनमा उठ्नुस् । आइ एम ह्याप्पी १’

जब काँग्रेसको महाधिवेशन नजिक आउँछ, राजनीतिक एजेण्डाभन्दा व्यक्तिको विषयले प्रमुखता पाउने गर्छ । आगामी महाधिवेशनपछि काँग्रेसले लिने राजनीतिक कार्यदिशा के हो रु यसबारे काँग्रेसभित्र अहिलेसम्म बहस भएको छैन । राजनीतिक एजेण्डाबारे प्रश्न गर्दा डा। कोइराला अहिले देशमा तीनवटा राजनीतिक शक्तिहरु रहेको बताउँछन् ।

‘अहिले म के देखिराखेको छु भने देशमा तीनवटा फोर्स हुन्छन् । एउटा दक्षिणपन्थी शक्ति, अर्को मध्यमार्गी शक्ति र तेस्रो वामपन्थी शक्ति’ कोइराला भन्छन्, ‘मध्यमार्गी शक्तिको नेतृत्व नेपाली काँग्रेसले गर्छ । दक्षिणपन्थी फोर्सको ओलीजीले नेतृत्व गर्नुहुन्छ र लेफ्ट फोर्सको नेतृत्व माधव नेपाल, प्रचण्ड, उपेन्द्र यादव, बाबुराम भट्टराईहरुको हुन्छ ।’

भावी सभापतिका दाबेदार रहेका डा। कोइरालाले रातोपाटीसँगको कुराकानीमा कोरोनाका कारण आगामी महाधिवेशन जिल्ला–जिल्लाबाट गर्नुपर्ने, तर सहमतिमा नभई प्रतिस्पर्धाकै आधारमा नेतृत्व चयन हुनुपर्ने बताए । महाधिवेशनको मोडालिटी भने परिवर्तन गरिनुपर्ने उनले बताए ।

काँग्रेसको आगामी महाधिवेशन, त्यसको प्रक्रिया र नेपाली काँग्रेसले लिनुपर्ने नीतिहरुका विषयमा केन्द्रित रहेर रातोपाटीका लागि अरुण बराल र लोकेन्द्र भट्टले गरेको कुराकानीको सम्पादित अंश यहाँ प्रस्तुत गरिएको छ–

नेता प्रकाशमान सिंहको चाक्सीबारीस्थित निवासमा मंगलबार तपाईसहित रामचन्द्र पौडेल पक्षका नेताहरुको भेला आयोजना गरिएको सुनियो । पौडेल पक्षबाट एकैजना सभापतिका उम्मेदवार तय गर्न बैठक बसेको हो कि रु के अब काँग्रेसभित्र महाधिवेशनको मौसम शुरु भएको हो रु चाक्सीबारीमा के विषयमा छलफल भयो रु

त्यस्तो हैन, हामी ४र५ जना साथीहरु बसेका हौं । क्रियाशील सदस्यता छानविन समितिलाई कसरी अगाडि बढाउने र कसरी निष्पक्ष छानविन हुन सक्छ भन्नेबारे छलफल गरेका हौं । तर, यसको माने हामी अधिवेशनमुखी भइसक्यौँ । महाधिवेशन भदौ १६ देखि छ । साउन ६ गतेदेखि हामी वडा तहका अधिवेशनहरू गर्छौं ।

 

क्रियाशील सदस्यताको टुंगो असार २० गतेभित्रै लगाइसक्नुपर्ने कार्यतालिका छ हैन ।

सबैभन्दा गाह्रो त्यही छ । अब क्रियाशील सदस्यता छानविन समितिले युद्धस्तरमै काम गर्नुपर्छ । उहाँहरुले शुरु पनि गर्नुभएको छ ।

क्रियाशील सदस्यताका विषयमा चाक्सीबारीमा अलग्गै छलफल गर्नुका पछाडि धाँधली हुने डरले हो कि ?

हैन, हैन । धाँधली भनेर। त्यसरी सोच्नुभएन । हामीले यो विषयमा जुम बैठकहरू र अरु साथीहरुसँग छलफल गरिराखेकै हो । कसरी जाने, के गर्ने, यसमा धेरै विवाद नआओस् । किनभने, सबैभन्दा महत्वपूर्ण त अधिवेशन हो नि ।

यसमा हामीले बनाएको क्राइटेरिया के हो भने जुनजुन जिल्लामा, जुन–जुन वडामा विवाद छैन, त्यसलाई चौंधौं महाधिवेशनका क्रियाशील सदस्य भनौं । विवादित जिल्लाका विवादित वडाहरुको जुन क्रियाशील सदस्यता छ, त्यसलाई प्रक्रिया पुर्याएर, पछि छानविन गरेर १५ औं महाधिवेशनका लागि गरौं र ती विवादित जिल्लाहरुको अधिवेशन १३ औं महाधिवेशनका क्रियाशील सदस्यहरुका आधारमा गरौं । टुंगो लागिसकेकाहरुलाई चौंधौं महाधिवेशनका क्रियाशील सदस्य मानौं । देशभरिका ६ हजार ७४३ वडाहरुमध्ये जुन वडाको विवाद क्रियाशील सदस्यता छानविन समितिले मिलाउन सकेन, ती वडाको अघिवेशन १३ औं महाधिवेशनका क्रियाशील सदस्यहरुले भोटिङ गरौं । यसरी गरे पनि हुन्छ भन्ने हाम्रो भनाइ हो । यो प्रस्ताव सबैले मान्नैपर्छ, यसबारे हामीवीच पहिलेदेखि नै छलफल चलिआएको हो ।

यसपटक धेरै पार्टीबाट पनि साथीहरु नेपाली काँग्रेसमा आउनुभएको छ । विजय गच्छदारजीको पार्टी छ । राप्रपा छ । अरु पार्टीहरु छन् । सानातिना पार्टीहरुबाट पनि आउनुभएको छ । उहाँहरुको पनि क्रियाशीलको त छानविन त गर्नुपर्यो नि । यसका लागि हामी लाइक माइन्डेड मान्छेहरु बसेर छलफल गरेको हो ।

एकै ठाउँमा साथीहरु भेला हुन सक्ने अवस्था पनि छैन । अब महाधिवेशन भन्ने कि यसलाई खाली निर्वाचन भन्ने । किनभने, जिल्लाजिल्लामै गर्नुपर्ने हुन्छ जस्तो लाग्छ मलाई । काठमाडौंमा गर्न सक्ने अवस्था हुँदैन । भदौसम्म कोरोना एकदम शुन्य हुन्छ, सबैले दुई डोज खोप लगाइसकेका हुन्छन् भन्ने पनि गलतै हो । त्यसकारण जिल्ला जिल्लामा हुन्छ र हामीले यसचोटि अधिवेशन नभनिकन निर्वाचन भन्नुपर्छ जस्तो लाग्छ मलाई ।

तपाईंहरुको छलफलमा महाधिवेशनपछिको भावी नेतृत्वका विषयमा कुराकानी भएन ?

भएन भएन । पटक्कै थिएन ।

रामचन्द्र पौडेल समूहका धेरैजना पार्टी सभापतिको दाबेदार हुनुहुन्छ, त्यसैले मंगलबारको छलफलमा नेतृत्वका बारेमा कुरा नभएको हो कि ?

त्यस्तो होइन । हामी अरूबेला त छलफल गरि नै राखेका हुन्थ्यौं । तर, मंगलबारचाहिँ भएन ।

नेपाली काँग्रेसमा राजनीतिक एजेन्डाभन्दा व्यक्तिको विषयले प्रधानता पायो भन्ने गुनासो अघिल्लो महाधिवेशनमा पनि सुनिएको थियो।

यसचोटि त झन बेसी हुने भो । किनभने, कोरोना छ । एकै ठाउँमा साथीहरु भेला हुन सक्ने अवस्था पनि छैन । अब महाधिवेशन भन्ने कि यसलाई खाली निर्वाचन भन्ने । किनभने, जिल्लाजिल्लामै गर्नुपर्ने हुन्छ जस्तो लाग्छ मलाई । काठमाडौंमा गर्न सक्ने अवस्था हुँदैन । भदौसम्म कोरोना एकदम शुन्य हुन्छ, सबैले दुई डोज खोप लगाइसकेका हुन्छन् भन्ने पनि गलतै हो । त्यसकारण जिल्ला जिल्लामा हुन्छ र हामीले यसचोटि अधिवेशन नभनिकन निर्वाचन भन्नुपर्छ जस्तो लाग्छ मलाई ।

महाधिवेशनको प्रक्रियाकै बारेमा कुरा गर्दा यहाँले यसअघि पनि भन्नुभएको थियो, सभापतिजी र रामचन्द्रजीले आपसमा सहमति गरेर, चोचोमोचो मिलाउन खोज्नुभएको छ, त्यसो गरिनुहुँदैन र महाधिवेशन प्रक्रिया पुर्याएर गरिनुपर्छ।

हैन, मैले शेरबहादुरजी, रामचन्द्रजीहरुको नाम लिएको छैन । लिने कुरा पनि हैन । तर, मैले सुनिराखेको छु, एक÷डेढ वर्षका लागि उपसभापति, महामन्त्रीलगायतका पदाधिकारीहरु थपथाप गरिकन सम्पन्न गर्ने भन्ने । मलाई त्यो स्वीकार्य हुँदैन ।

तपाईले सोमबारको जुम बैठकमा रामचन्द्र पौडेल र शेरबहादुर देउवाबीच कागजी महाधिवेशन गर्न सम्झौता भइसकेको छ, यसबारे सार्वजनिक गर्नुपर्छ भन्नुभएको थियो । हिजो चाक्सीबारीमा भएको छलफलमा यसबारे रामचन्द्र पौडेलजीले केही भन्नुभयो ?

मैले केही भनिनँ । एकजना कसैले उठाउनुभयो । म नाम भन्दिनँ, यो कुरा हामीहरु नगरौं भनेर उहाँहरुले नै भन्नुभयो । मैले केही बोलिँन ।

काठमाडौंमा यो कुरा छलफलमा आएको रहेछ । म बिराटनगरमै थिएँ । मैले त्यहाँ सुनेँ । मलाई चित्त दुख्यो । यो गलत हो । किनभने जस्तो नेविसंघ, तरुण दल बनाउन थालियो, नेपाली काँग्रेस पनि त्यस्तै बनाइदिने हो भने कहाँ पुग्छ रु यही भएर सोमबारको जुम मिटिङमा राखेको हो । उहाँहरुले त्यस्तो होइन, भनिसकेपछि धेरै चर्चा हुने कुरा भएन ।

अघि यहाँले भन्नुभयो, यसपालि महाधिवेशनजस्तो नभएर नेतृत्वको निर्वाचनजस्तो मात्रै होलाजस्तो छ । जिल्ला–जिल्लामै निर्वाचन गर्नुपर्छ भनिरहँदा महाधिवेशन नयाँ विधिबाट गर्नुपर्छ भन्नेचाहिँ तपाईलाई लागेको हो ?

पहिले वीपीका पालामा २०१४ सालसम्म त जिल्ला–जिल्लामा त हुन्थ्यो नि । नेपाली काँग्रेसको जिल्ला–जिल्लामा निर्वाचन हुन्थ्यो । त्यो निर्वाचनले रिजल्ट दिन्थ्यो, अनि नयाँ नेतृत्वले नीति–कार्यक्रमहरु पेश गर्दथ्यो । त्यसरी छलफलहरु हुन्थे ।

अहिले अधिवेशन भनेको छ, अधिवेशनको नियम पनि पालना गर्दैनौं, हामी सबै निर्वाचनमुखी हुन्छौं । त्यसैले पहिला निर्वाचन गरेर अधिवेशन गर्दा हुन्छ नि त । त्यो राम्रो हो ।

प्रतिस्पर्धा हुन्छ । स्थिति यस्तै छ भनेर पनि भएन । साढे ५ वर्ष भइसक्यो । अधिवेशन हामीले गरेनौं, निर्वाचन गरेनौं भने अहिले जुन अवस्था नेविसंघको छ, जुन अवस्था तरुण दलको छ, त्यस्तै हुन्छ । यी संगठन छ कि छैन भन्नेजस्तो अवस्था छ । किनभने, टीका लगाएर बन्नुभएको छ उहाँहरु ।

भनेपछि, तपाई यसपालि जिल्ला–जिल्लाबाटै नेतृत्व चयन गरौं भन्ने पक्षमा हुनुहुन्छ ?

एकदम । अर्को उपायै म देख्दिनँ । यसचोटि कोरोनाका कारणले, अरु कुनै कारण हैन । त्योबेला कस्तो अवस्था हुन्छ, थाहा छैन हामीलाई । विश्वलाई नै थाहा छैन, नेपाललाई थाहा हुने कुरा पनि भएन । विज्ञहरुलाई पनि थाहा छैन । तर, हामीले विकेन्द्रीकरण गर्यौं भने धेरै भीडभाड हुँदैन ।

त्यसोगर्दा महाधिवेशनमा धाँधली हुने सम्भावना हुँदैन ?

धाँधली त निर्वाचनमा अलिअलि हुँदो होला । तर, त्यस्तो अपेक्षा नगर्नोस् ।

यसो गर्दा काँग्रेसको नेतृत्व सहमतिका आधारमा बनाउने कि प्रतिस्पर्धामै जाने रु सभापतिले अहिले स्थिति यस्तो छ, सहमतिकै आधारमा गरौं भन्नुभयो भने नि ?

प्रतिस्पर्धा हुन्छ । स्थिति यस्तै छ भनेर पनि भएन । साढे ५ वर्ष भइसक्यो । अधिवेशन हामीले गरेनौं, निर्वाचन गरेनौं भने अहिले जुन अवस्था नेविसंघको छ, जुन अवस्था तरुण दलको छ, त्यस्तै हुन्छ । यी संगठन छ कि छैन भन्नेजस्तो अवस्था छ । किनभने, टीका लगाएर बन्नुभएको छ उहाँहरु । नेविसंघ र तरुण दलमा नेतृत्व गर्ने साथीहरु राम्रै हुनुहुन्छ तर टीका लगाएर मेरो मान्छे र तेरो मान्छे भनेर गर्दिईसकेपछि संस्था त कमजोर हुँदोरहेछ नि । नेपाली काँग्रेस पनि त्यस्तै कमजोर नहोस् भन्ने मेरो चाहना हो । त्यसकारण सहमतिका आधारमा हुँदैन । मलाई लाग्छ, उम्मेदवारीहरु आउँछन् । र, प्रतिस्पर्धै हुन्छ । महाधिवेशनको प्रक्रिया, मोडालिटी त चेञ्ज गर्नेपर्छ, अर्को उपाय नै छैन ।

प्रतिस्पर्धा गर्दाखेरि सभापतिको दाबेदार तपाई पनि हैन रु पहिलेदेखि नै भन्दै आउनुभएको छ।

ममात्रै होइन । अरु पनि हुनुहुन्छ । कतिजना हुनुहुन्छ, अहिले त हामी छलफल गर्दैछौं । कुराकानी गर्दैछौं । मिलाउँदैछौं । समय लाग्छ अलिकति ।

आम मानिसले बुझ्दै आएको चाहिँ अहिलेसम्म काँग्रेसभित्र शेरबहादुर देउवा पक्ष र रामचन्द्र पौडेल पक्ष दुई मुख्य छन् । तर, आगामी महाधिवेशनमा दुईजना मात्र दाबेदार नहुने पक्का भयो हैन ?

दुईजना पनि हुन सक्नुहुन्छ । तीनजना पनि हुन सक्नुहुन्छ । पाँच जना पनि हुन सक्नुहुन्छ । अहिल्यै भन्न सक्ने अवस्था छैन ।

व्यक्तिगतरुपमा तपाईचाहिँ सभापतिको दाबेदार पक्का होइन ?

म पनि एउटा उम्मेदवारको दाबेदार हो ।

मलाई त पटक्कै छैन । शेरबहादुरजी उठ्नुहुन्छ, उठ्नुहुन्न उहाँको व्यक्तिगत कुरा हो । तर, त्यसले नेपाली काँग्रेसको अधिवेशनमा केही असर गरिहाल्ला भन्ने म विश्वास गर्दिनँ ।

‘ब्याक’ फर्कने गरी कि लड्ने नै ?

कस्तो ब्याक ?

अरु कसैलाई, रामचन्द्रजीलाई छाडिदिने कि ?

हैन, हाम्रो पनि त पालो आउनुपर्यो नि त । राजनीतिमा पालो भन्ने कुरा त हुँदैन, तर कार्यकर्ताले कसलाई रुचाउँछन्, त्यसमा भर पर्छ । सबैभन्दा महत्वपूर्ण कुरा यो हो । कसले कार्यकर्ताको मन छोएको छ, त्यो कुरा हो । र, अहिले नेपाली काँग्रेसको जुन अवस्था छ, देशको राजनीतिक अवस्था जुन छ, त्यसलाई कसले लिएर अगाडि बढ्न सक्छ रु भोलि आम निर्वाचन त आउँदैछ, को व्यक्तिले नेपाली काँग्रेसको नेतृत्व गर्यो भने आम निर्वाचनमा काँग्रेसको राम्रो हुन्छ रु यो सबै कार्यकर्ताहरुले हामीलाई मूल्यांकन गरिहाल्छन् नि ।

काँग्रेस सभापति शेरबहादुर देउवालाई सर्वोच्च अदालतबाट प्रधानमन्त्री बन्ने बाटो खुल्यो भने काँग्रेसले सरकारको नेतृत्व गर्छ होला नि होइन ?

गर्नैपर्छ । त्यसमा हामी दबाब दिन्छौं । नगर्ने कुरै हुँदैन ।

महाधिवेशन हुनै लागेका बेला शेरबहादुरजी प्रधानमन्त्री बन्नुभयो भने तपाईहरुलाई प्रतिस्पर्धा गर्न अप्ठ्यारो पर्छ भन्ने पनि छ नि ?

मलाई त पटक्कै छैन । शेरबहादुरजी उठ्नुहुन्छ, उठ्नुहुन्न उहाँको व्यक्तिगत कुरा हो । तर, त्यसले नेपाली काँग्रेसको अधिवेशनमा केही असर गरिहाल्ला भन्ने म विश्वास गर्दिनँ ।

शरबहादुरजी प्रधानमन्त्री भएर सभापतिमा दोहोरिन खोज्नुभयो भने उहाँलाई जित्न सजिलो।

म त अत्यन्तै खुसी हुन्छु । शेरबहादुरजी प्रधानमन्त्री बन्नुस् भनेर म त लागिरहेको छु । अहिले कोशिस गर्दैछु । हुन त मुद्दा कोर्टमा छ । हामीले कोशिस गरेर त केही हुने होइन ।

मान्छेले के भन्छन् भन्ने कुरामा म जान्नँ । के हो बेला भनेको सभापति बन्ने रु मैले केही बुझेको छैन । कपाल धेरै फुल्नुपर्यो कि रु उमेर धेरै हुनुपर्यो कि रु के हुनुपर्यो सोध्नुस् न उनीहरुलाई जसले भन्छन् । जो जन्मिएका थिएनन् । राजा महेन्द्रका पालामा जेल गएको छु । अनि शेखर कोइराला नयाँ भयो रु डाक्टर हो त, के गर्ने त रु कसले रोकेको थियो डाक्टर बन्न उनीहरुलाई ?

काँग्रेसभित्रको अन्तरविरोधले शेरबहादुरको सत्तारोहणलाई असर गर्दैन ?

– गर्दैन । गर्नु पनि हुँदैन ।

यसमा तपाईहरु एक ढिक्का हुनुहुन्छ ?

एक ढिक्का छौं किन नहुनु ?

रामचन्द्रजी सब ?

शंकै नगरौं । नेपाली काँग्रेस एक ढिक्का छ । समस्या लोकतन्त्र र संविधानको कुरा हो । यहाँ शेरबहादुरजी प्रधानमन्त्री हुनुहुन्छ र भोलि शेखर लड्दा के होला भन्ने तपाईंहरुलाई चिन्ता छ भने त्यो चिन्ता नगर्नुस् । आइ एम मोर देन ह्याप्पी । सभापति शेरबहादुर देउवा प्रधानमन्त्री बन्नुस् र १४ औं महाधिवेशनमा उठ्नुस् ।

र, उहाँसँग शेखर कोइरालाले प्रतिस्पर्धा गर्नुहुन्छ ?

– किन नगर्ने रु गर्ने नि ।

तपाई काँग्रेसको पदाधिकारी पनि भइसक्नुभएको छैन । केन्द्रीय सदस्य हुँदा पनि एकैचोटि जम्प गरेर केन्द्रीय सदस्य बनेको भनिन्छ । तपाईले सभापतिमा दाबी गर्ने बेला भएको छैन पनि भन्छन् नि मानिसहरु ?

मान्छेले के भन्छन् भन्ने कुरामा म जान्नँ । के हो बेला भनेको सभापति बन्ने रु मैले केही बुझेको छैन । कपाल धेरै फुल्नुपर्यो कि रु उमेर धेरै हुनुपर्यो कि रु के हुनुपर्यो सोध्नुस् न उनीहरुलाई जसले भन्छन् । जो जन्मिएका थिएनन् । राजा महेन्द्रका पालामा जेल गएको छु । अनि शेखर कोइराला नयाँ भयो रु डाक्टर हो त, के गर्ने त रु कसले रोकेको थियो डाक्टर बन्न उनीहरुलाई रु रोकिएको थिएन त रु जब जब नेपाली काँग्रेस अप्ठ्यारोमा परेको छ । शेखर कोइराला हाजिर छ । शेखर कोइराला नयाँ भयो रु मैले भनें नि कति मान्छे जन्मेका थिएनन् । जब म जेल गएको थिएँ, त्यो बेला कहाँ थिए तिनीहरु रु खाली कुरा गरेर मात्रै हुँदैन । मलाई लाग्छ कि मेरो बेला भइसक्यो । मैले बेला भएको छ कि छैन भन्ने कुरा कार्यकर्ताहरुले लिन जरुरी छ । साथीहरुले निर्णय गर्ने हो ।

हुन त तपाईभन्दा कम उमेरका, छोरा जस्ता गगन थापाहरु पनि दाबी गरिराख्नुभएको छ।

गर्दै हुनुहुन्छ । त्यही त भन्या । बेसी कुरा के हो भने कुरा यहाँ को कहाँ के थियो भन्ने कुरा हो । कोही विदेश बसेको होला, कोही केही गरेको होला । जसरी पनि केही न केही गर्दै हुनुहुन्थ्यो होला नेपाली काँग्रेसका लागि । मैले यहाँ बसेर डाक्टरी गरें, अरुले पनि नेपाली काँग्रेसका लागि गरिराखेका होलान् नि ।

शेखर कोइरालाले समग्र काँग्रेसको नेतृत्व गर्न अलि सक्दैन भनेका हुन् कि ?

त्यो त अवसर पाएपछि नै सक्ने, नसक्ने हुन्छ ।

पदाधिकारीमा बसेको अनुभव चाहिएको हो कि ?

खै, अनुभव भन्ने कुरा पनि देखिएकै छ त । के भइसक्या कहाँ छ पार्टी भन्ने कुरा देख्नु भाको छैन रु अहिले सबै अनुभवदारै मानिसहरु हुनुहुन्छ । सभापति, उपसभापति, महामन्त्रीहरु, सहमहामन्त्री सबै अनुभवदार हुनुहुन्छ पार्टीका कहाँ छ ?

उसोभए अब काँग्रेसमा नयाँ विकल्प चाहिएको ?
होइन, नयाँ सोच चाहिएको हो । मान्छे परिवर्तन गरेर मात्र हुँदैन । नयाँ विचार दिनेलाई र एउटा ड्राइभ गरेर आम निर्वाचनमा अगाडि कसरी लग्न सकिन्छ । त्यो हो हामीले गर्ने ।

मचाहिँ अहिले के देखिराखेको छु भने देशमा तीनवटा फोर्स हुन्छन् । एउटा राइटिस्ट फोर्स ९दक्षिणपन्थी शक्ति०, एउटा सेन्ट्रिस्ट फोर्स ९मध्यमार्गी शक्ति० हुन्छ, जसको नेपाली काँग्रेसले नेतृत्व गर्छ । दक्षिणपन्थी फोर्सको ओलीजीले नेतृत्व गर्नुहुन्छ । र, तेस्रो लेफ्ट फोर्स ९वामपन्थी शक्ति० हुन्छ, जसको माधवजी–प्रचण्डजी, उपेन्द्र यादव, बाबुराम भट्टराईहरुको एउटा हुन्छ । यसरी जान्छ जस्तो लागिराखेको छ ।

नयाँ सोच र नयाँ विचार भन्नुभयो । त्यो नयाँ सोच र विचारको नेतृत्व गर्नका लागि अहिलेसम्म के कति ग्राउण्ड तयार पार्नुभएको छ बताइदिनुस् न ?

अहिले त म कार्यकर्ताहरुसित धेरै सम्पर्कमा छु । यो कोरोनाले गर्दा घुम्न नपाएको हो । अहिले त खाली जुममा मात्र सीमित भइसक्यौं । त्यस्तो अवस्था छ । तर, तपार्इंको केन्द्रीय सदस्यहरु जो माने राख्छौं, बोली बिक्छ, तिनीहरुलाई एक ठाउँमा उभ्याउँदैछौँ । तिनीहरुलाई एक ठाउँमा ल्याएर अगाडि बढ्दैछौँ ।

पछिल्लो समय काँग्रेसभित्रको युवा भनिने सार्वजनिक छवि बनाएका नेताहरुको संयोजन गरेर महाधिवेशनमा जान खोज्नुभएको हो ?

त्यो सबैले गर्न खोजिरहेका छन् । म पनि गर्न खोज्दैछु ।

त्यसमा बीचमा तपाईले नुवाकोटमा छलफल गर्नुभयो । आन्तरिकरुपमा पनि छलफल गरिराख्नुभएको छ । त्यो छलफलले कतिको समझदारीको वातावरण बनेको छ ?

धेरै अगाडि छौँ । परिस्थिति राम्रो बन्दैछ । साथीहरु जोडिने क्रम जारी छ ।

महाधिवेशनका लागि आफ्नो टिम बनाइ सक्नुभयो ?

आधारभूत कुरा के हो भने १५ औँ महाधिवेशनमा युवाहरुको नेतृत्व बनोस् भन्न चाहान्छु । सभापतिलगायतमा त्यो म हेर्न चाहन्छु । मैले भनिराखेको छु, म एक पटकका लागि मात्र हो भनेर । म दुई पटक सभापतिको उम्मेदवार हुन्नँ । एकपटकका लागि मात्र हो । युवाहरुलाई लिएर अगाडि बढ्छु ।

डा। साहेब, तपाईले बेलाबखत काँग्रेसको राजनीतिक लाइनका विषयमा पनि प्रश्न उठाउने गर्नुभएको देखिन्छ । काँग्रेसको आगामी महाधिवेशनमा नेतृत्व त प्रतिस्पर्धाबाट चयन होला, तर राजनीतिक दृष्टिकोणमा चाहिँ विचारधारात्मक प्रतिस्पर्धा हुन्छ कि हुँदैन रु जस्तै– कसैले हिन्दुराष्ट्र हुनुपर्छ भन्ला, चुनाव आउन लागेका बेला वामपन्थीहरुसँग एलाइन्स गर्ने कि गर्नेरनगर्ने विषय उठ्लान् । यहाँको विचारमा काँग्रेसको अबको राजनीतिक लाइन के हुनुपर्छ ?

अहिले त हाम्रो मूलभूतरुपमा नेतृत्वको निर्वाचन हो, अधिवेशन त हुने म देख्दिनँ । अधिवेशन भएको भए नेपाली काँग्रेसको सिंगो ओपिनियन आउँथ्यो । निर्वाचनमा भोट ‘क्यास’ गर्नलाई पनि मानिसहरुले केही कुराहरु भन्छन् ।

मचाहिँ अहिले के देखिराखेको छु भने देशमा तीनवटा फोर्स हुन्छन् । एउटा राइटिस्ट फोर्स (दक्षिणपन्थी शक्ति), एउटा सेन्ट्रिस्ट फोर्स ९मध्यमार्गी शक्ति० हुन्छ, जसको नेपाली काँग्रेसले नेतृत्व गर्छ । दक्षिणपन्थी फोर्सको ओलीजीले नेतृत्व गर्नुहुन्छ । र, तेस्रो लेफ्ट फोर्स ९वामपन्थी शक्ति० हुन्छ, जसको माधवजी–प्रचण्डजी, उपेन्द्र यादव, बाबुराम भट्टराईहरुको एउटा हुन्छ । यसरी जान्छ जस्तो लागिराखेको छ ।

काँग्रेस सेन्टरबाट अलिअलि यताउता गर्छ कि रु किनभने, अहिले पाँच पूर्वप्रधानमन्त्रीको वक्तव्यमा पनि काँग्रेस सभापतिको हस्ताक्षर छ । सोमबार माधव नेपालको निवासमा डेढ घण्टा लामो छलफल भयो । वामपन्थीसँग काँग्रेसको मोर्चा नै बनेको छ । प्रदेशहरुमा काँग्रेस–वाम सहकार्य हुन थालेको छ । काँग्रेस र वामपन्थीवीच सहकार्य बढेको छ।

मलाई व्यक्तिगत रुपमा सोध्नुहुन्छ भने ९कम्युनिस्टहरुसँग० सहकार्य गरेरै जान हुन्छ भन्ने पक्षको मान्छे होइन । तर, कहीँ सिट व्यवस्थापन गर्ने हो भने बेग्लै कुरा हो । अहिले संविधान र लोकतन्त्रको रक्षा प्रमुख भएर आयो । अहिले प्रधानमन्त्री र राष्ट्रपतिजीले संविधान त धुजाधुजा पारिसक्नुभयो । जसरी प्रधानमन्त्री जसरी हिँड्दै हुनुहुन्छ, त्यसबाट लोकतन्त्र पनि खतरामा छ । लोकतन्त्र बचाउनका लागि हामी एक ठाउँमा छौं । लोकतन्त्र र संविधानको एजेण्डासँगै जानेमा कुनै शंका छैन । तर, अरु एजेण्डा त फरक–फरक हुन्छन् नि ।

प्रतिपक्षी भूमिका हामीले नखेलेको भएर ओलीजी हौसिँदै जानुभएको हो कि होइन रु त्यसलाई लुकाउन जहिले पनि, जहाँ पनि विदेशी देख्न हुन्छ रु राम्ररी शासन चलाउनु न कहाँबाट विदेशी आउँछन् रु किन आउँछ रु उत्तर–दक्षिणको मात्र होइन, कुनै पनि विदेशीको मुख्य स्वार्थमा असर परिरहेको छ भने उनीहरु सतर्क रहन्छन् । त्यो त हामीले पनि विचार गर्नुपर्यो ।

पुस ५ मा पहिलोचोटि प्रतिनिधिसभा विघटन हुँदा कम्युनिस्ट र काँग्रेसबीचमा संयुक्त मोर्चाबन्दी गरेर आन्दोलनमा जाने कि काँग्रेस एक्लै जाने भन्ने बहस चलेको थियो । त्यतिखेर डा। शेखर कोइराला कम्युनिस्टसँग सहकार्य नगरी काँग्रेस एक्लै उभिनुपर्छ भन्नुहुन्थ्यो।

– मैले नेपाली काँग्रेसका कार्यकर्ताको मन पनि त बुझ्नुपर्यो । तपाईंको प्रश्न र आजको परिस्थिति भिन्नै छ । ओलीको विकल्पमा नेपाली काँग्रेसको नेतृत्वमा सरकार बनाउन माओवादी केन्द्र, माधव नेपाल खेमा, जसपाको एउटा खेमा सँगै छ, त्योबेलामा थिएन । अर्को कुरा, त्योबेला नेपाली काँग्रेसका कार्यकर्ताको मानसिकता हामी एक्लै आन्दोलनमा जानुपर्छ भन्ने थियो ।

त्यसोभए बामपन्थीहरुलाई काँग्रेसले उपयोग गरेको हो भन्न मिल्छ ?

होइन, त्यो सोच्दै सोच्नुहुन्न । अहिलेको अवस्थामा संविधानको रक्षा र लोकतन्त्रको संरक्षण जुन जुन पार्टीले गर्छ, त्योसित सहकार्य गरेरै जान्छौं ।

काँग्रेस–कम्युनिस्टसँगको सहकार्य गर्नुुहुँदैन भनेर डाक्टरसा’बले बीपी कोइरालाको सन्दर्भ पनि उल्लेख गर्नुहुन्थ्यो । अहिले संविधान र लोकतन्त्र जोगाउन अनि काँग्रेसको नेतृत्वमा सरकार बनाउन वामपन्थीसँगको सहकार्य स्वाभाविक छ भन्नुभयो । आगामी चुनावमा पनि काँग्रेस र वामपन्थीशक्तिबीच।

यो त मेरो विचार हो । त्योबेलासम्म हाम्रो अधिवेशन भइसक्छ । धेरै एजेण्डाहरु छन् । त्यो एजेण्डाबारे हामीले छलफल गरेका छैनौं । हाम्रो मुख्य ध्यान संविधान र लोकतन्त्रमाथि हो । त्यसैले अहिलसँगै हिड्नैपर्छ । कसैसित अन्य बाटो छैन । सरकारमा जाने, नजाने कुरा छ । हामी प्रदेश २ मा सरकारमा गयौं । जान हुन्थ्यो, हुँदैन थियो, त्यो बहसको विषय हो । तर, लोकतन्त्र र संविधानलाई बचाउन हामी एक ठाउँमा उभिएका छौं, यो महत्वपूर्ण हो । नत्र त संविधानै जाने अवस्था आइसक्यो नि ।

सिद्धान्ततः आगामी चुनावमा काँग्रेस–वाम गठबन्धन भयो भने त्यसलाई अस्वभाविक मान्न मिल्दैन ?

पार्टीले निर्णय गर्यो भने हामी मानिहाल्छौं नि

 

 

सिट मिलाएर जाने हो कि कसरी जाने हो बसेर अरु छलफल गर्नुपर्छ । सभापति शेरबहादुरजी, रामचन्द्रजीहरुले छलफल गरिरहनुभएको होला । हामी त्यसमा संलग्न छैनौं ।

सभापतिले अहिले जे गरिराख्नुभएको छ, त्यो गलत गर्नुभयो भन्ने होइन ?

होइन । अहिलेलाई त हामीलाई बाटै छैन । अहिले के बाटो छ रु संविधानै रहेन भने कोसित लड्ने रु त्यसका लागि पनि हामी एक ठाउँमा उभिनुपर्यो नि त ।

पाली काँग्रेसले कडाइका साथ प्रमुख प्रतिपक्षीको भूमिका खेलेको भए ओलीजीले यसरी काम गर्नुहुन्थ्यो रु प्रचण्डजी र माधवजी त सरकारमै हुनुहुन्थ्यो, प्रचण्डजी र माधवजीले भन्न मिल्छ रु उहाँहरु त सरकारमै हुनुहुन्थ्यो, अहिले पो अलग हुनुभयो । तीन वर्ष त उहाँहरुसँगै हुनुहुन्थ्यो । संसदमा हरेक गलत कामको माधवजी र प्रचण्डजीले समर्थन गरेको हो कि होइन रु हामी दोष अर्कालाई लगाइराखेका छौं । यसरी देश चल्न सक्दैन ।

केही दिनअघि पाँच पूर्वप्रधानमन्त्रीको संयुक्त विज्ञप्ति आएको छ । त्यसको अन्तिममा विदेशी हस्तक्षेप हुनुहुँदैन भन्ने भावको वाक्यांश परेको छ । यसलाई कसरी हेर्नुहुन्छ रु के नेपालमा अहिले साँच्चै विदेशको हस्तक्षेप बढ्दै गएको हो ?

सबैभन्दा महत्वपूर्ण कुरा पूर्वप्रधानमन्त्रीज्यूलाई भन्ने भन्दैछु । उहाँहरु देशको प्रधानमन्त्री भएर कम्तिमा पनि सबैजना मिलाउँदा १०र१२ वर्ष सरकार चलाउनुभयो होला । हामीभन्दा उहाँहरुले धेरै अप्ठ्यारा बुझ्नुहुन्छ । तर, कहाँ के बोल्ने भन्ने कुरा हुँदैन रु यो कुरा जरुरी छ ।

हाम्रो कमीकमजोरीका कारण यो ९हस्तक्षेप० भएको हो । प्रतिपक्षी भूमिका हामीले नखेलेको भएर ओलीजी हौसिँदै जानुभएको हो कि होइन रु त्यसलाई लुकाउन जहिले पनि, जहाँ पनि विदेशी देख्न हुन्छ रु राम्ररी शासन चलाउनु न कहाँबाट विदेशी आउँछन् रु किन आउँछ रु उत्तर–दक्षिणको मात्र होइन, कुनै पनि विदेशीको मुख्य स्वार्थमा असर परिरहेको छ भने उनीहरु सतर्क रहन्छन् । त्यो त हामीले पनि विचार गर्नुपर्यो ।

उसोभए पूर्वप्रधानमन्त्रीको वक्तव्यमा विदेशी हस्तक्षेप भनिनु असान्दर्भिक भयो ?

त्यसरी वक्तव्य निकाल्नुहुँदैन थियो । त्यसले राम्रो गर्दैन क्या । कूटनीतिक हिसाबले जानुपर्छ । पूर्वप्रधानमन्त्रीलाई धेरै कुरा थाहा हुन्छ । हामीहरुलाई थाहा हुँदैन । तर, यसमा मैले के भन्न खोजेको हो भने हाम्रो कारणले भएको हो कि खाली विदेशी देख्नुहुन्छ उहाँहरु रु नेपाली काँग्रेसले कडाइका साथ प्रमुख प्रतिपक्षीको भूमिका खेलेको भए ओलीजीले यसरी काम गर्नुहुन्थ्यो रु प्रचण्डजी र माधवजी त सरकारमै हुनुहुन्थ्यो, प्रचण्डजी र माधवजीले भन्न मिल्छ रु उहाँहरु त सरकारमै हुनुहुन्थ्यो, अहिले पो अलग हुनुभयो । तीन वर्ष त उहाँहरुसँगै हुनुहुन्थ्यो । संसदमा हरेक गलत कामको माधवजी र प्रचण्डजीले समर्थन गरेको हो कि होइन रु हामी दोष अर्कालाई लगाइराखेका छौं । यसरी देश चल्न सक्दैन ।

पछिल्लो समय नेपालमा विदेशी हस्तक्षेप बढेको छैन त रु जस्तो– रअका मान्छे बालुवाटारभित्रै आए, केपीजीले राष्ट्रवादको कुरा गर्नुहुन्थ्यो, अहिले।

रअको मात्र किन कुरा गर्नुहुन्छ रु किन चिनियाँ राजदूतको कुरा गर्नुहुन्न रु राष्ट्रपति र प्रधानमन्त्रीकहाँ दिनदिनै जानुपर्ने जरुरत के रु त्यसोभए सबैको कुरा गरौं न ।

हस्तक्षेप बढेकै रहेछ । पूर्वप्रधानमन्त्रीको वक्तव्य स्वभाविक देखियो नि।

तपाईंले बुझ्नुभएन । दुई ठूला छिमेकी देशको कोर इन्ट्रेस्टमा हुन्छ । त्यसमा हलचल भएको छ भने उनीहरु सतर्क हुन्छन् । अनि घुम्न थाल्छन् । त्यो स्वाभाविक हो नि ।

भनिन्छ, अहिले दक्षिणको छिमेकीले केपी ओलीलाई साथ दिएको छ दक्षिणको आडभरोसा पाएरै उहाँले सरकार नछोड्नुभएको भन्ने भाष्य बनेको देखेर पूर्वप्रधानमन्त्री त्यो वक्तव्य आएको हो कि ?

हामी आफूले नगर्ने, हामीले नसम्हाल्ने, अनि सधैं विदेशीलाई दोष देखाइरहने रु अबको जमानामा हामीले त्यसरी गर्न थाल्यौं भने हाम्रो विश्वसनीयता कहाँ रहन्छ रु नेपालीको विश्वासनीयता के छ रु खोपजस्तो महत्वपूर्ण कुरा किन्छौं भन्दा पनि हामी पाइराखेका छैनौं । विश्वसनीयता त त्यो तहमा रहेछ नि त, सरकारले जेसुकै भनोस् न । हामी कहाँ छौं भन्ने कुरा छुट्याउनुपर्यो । अनि, कूटनीतिकरुपमा समाधान गर्दै जानुपर्छ । कूटनीति भनेकै त्यही हो । यहाँ पूर्वप्रधानमन्त्रीले बोलिदिनुभयो । यसले हलचल त ल्यायो । तर, त्यो हलचलले समाधान गर्छ रु केही गर्छजस्तो मलाई लाग्दैन ।

यो विषयमा आफ्नो पार्टी सभापतिलाई भन्नुभएन ?

म भर्खर विराटनगरबाट आएको छु । भन्छु, किन नभन्ने ?

डाक्टर शेखर कोइरालामाथि के आरोप लाग्ने गरेको सुनिन्छ भने ठोस दृष्टिकोण दिनुपर्ने राष्ट्रिय मुद्दाहरूमा तपाई ‘रिजर्भ’मा बस्नुहुन्छ । जस्तै– नागरिकता विधेयको विषयमा पनि बोल्नुभएन।

मलाई कसैले सोधेकै छैन । मैले बोलिराखेको छु । नागरिकताका विषयमा म स्पस्ट छु । कोही पनि व्यक्ति देशमा अनागरिक भएर बस्न सक्दैन । जन्मसिद्धको आधारमा नागरिकता दिएको छ, अनि उनीहरुका छोराछोरीलाई वंशजका आधारमा नागरिकता दिने कि नदिने रु त्यो भन्नेबित्तिकै तपाई हाम्रो दिमागमा दक्षिण ९भारत० तिर मात्र दिमाग जान्छ । उत्तर ९चीन०तिर पनि त्यत्तिकै समस्या छ । पूर्वतिर पनि त्यत्तिकै समस्या छ । पश्चिमतिर पनि त्यत्तिकै समस्या छ भन्ने कुरा बुझौँ ।

 

म किन भन्दैछु भने ०६२/६३ को आन्दोलनपछि २६ लाख ७० हजारले नागरिकता लिए । मान्छेले यसरी बढाइ–चढाइ गरे कि ३० लाखले तराई–मधेसमै पाए भनियो । त्यो होइन । गृह मन्त्रालयको तथ्यांक अनुसार १३ लाख हिमाल र पहाडमा छन् । १२ लाख तराई– मधेसमा छन् । एक लाख ६० हजारले १५ वर्ष नेपालमा बसिसकेका र तीनजना नागरिकको सिफारिसपछि नागरिकता पाएका थिए । सबै दक्षिणको होइन नि । झापादेखि कञ्चनपुरसम्म छन् । तिब्बतसँग जोडिएका ताप्लेजुङ र गोरखाका मानिस पनि छन् ।

नागरिकता दिनुपथ्र्यो । तर, नागरिकताजस्तो संवेदनशील विषय अहिलेको सरकारले तीन वर्षसम्म संसदमा छलफल चलाएको पनि मलाई थाहा छैन । कति छलफल भयो, भएन । अनि हठात् आएर अध्यादेश ल्याउन हुल्छ रु त्यो गलत हो ।

भनेपछि प्रक्रिया गलत भयो, तर नागरिकता दिनुपथ्र्यो ?

आमाबाबु जन्मसिद्धको नागरिक, अनि छोराछोरीले नपाउनु रु त्यो त गलत हो । मेरो त्यो भनाइ हो । नागरिकता विधेयकभन्दा संवेदनशील विधेयक नै हुँदैन । त्यो विधेयक अध्यादेशबाट ल्याउन हुन्छ रु त्यो कुरा गर्नुहुँदैनथ्यो । नागरिकता दिने कुरा संविधानसम्मत छ । नागरिकताका धेरै इस्यु छन् । अरुलाई थाति राखेर यी दुई विषयमा छलफल गरे पनि हुन्थ्यो नि त । संसद तीन वर्षदेखि के गरेर बसेको थियो ।

के देखिन्छ भने प्रधानमन्त्री आफू कमजोर भएका बेलामा नागरिकताको विषय कुर्सीसँग साट्न थालेको देखिन्छ । त्यो गलत हो । नागरिकताको विरोधी पनि होइन, समर्थनको पक्षमा पनि होइन । तर, पाउनुपर्ने पाउनुपर्यो, रोक्नुभएन । कोही पनि अनागरिक हुनु भएन ।

अहिले अध्यादेशलाई कार्यान्वयन गर्न अदालतले अन्तरिम आदेश दिएको छ । यसलाई के भन्नुहुन्छ ?

त्यो त आउने नै थियो । कानुन बनाउँदा त प्रश्न नै उठ्ने थिएन नि । कसले रोक्ने थियो रु संविधानमै व्यवस्था छ ।

अर्को आरोप– चुच्चे नक्सा पारित गराउने विषयमा काँग्रेसले केन्द्रीय समितिबाट निर्णय लिँदा डाक्टरसा’ब मोरङ गएर बस्नुभयो । बैठकमा पनि प्रश्न उठेको भन्ने छ।

उठ्यो होला । उठाउनेले उठाउँछन् नि । त्योबेला के थियो, तपाईंलाई थाहा थिएन रु कोरोना थियो । लकडाउन थियो । आउन सक्ने अवस्था थिएन । एकदिनको नोटिसमा केन्द्रीय कमिटीको बैठक बोलाइएको छ । अनि कसरी आउने ?

नक्शाका बारेमा तपाईंको धारणा के हो ?

त्यो नेपालको हो । यो हल्ला गरेर जसरी प्रधानमन्त्रीजीले संसदमा बोल्नुभयो । त्यो गलत हो । सत्यमेय जयते सिंह मेयजयते भन्ने हिसाबले जुन बोल्नुभयो, त्यसरी कसैले बोल्न । तर, त्यो नेपालको भूभागको हो । हामीले कूटनीतिक ढंगले सल्ट्याउनुपर्छ । यस्ता कुरा बाहिर ल्याएर हुँदैन । अन्तराष्ट्रिय अभ्यास हेर्दैनौँ हामी । खाली बोलेर मात्र हुन्छ रु कूटनीतिक छलफल गर्दै जानुपर्यो ।

फेरि काँग्रेस महाधिवेशनकै प्रसंग । तपाईंले १४ औं महाधिवेशनमा सभापतिमा दाबी गरिराख्नुभएको छ, तपाईंका राजनीतिक एजेण्डाहरु के छन् रु काँग्रेसलाई कस्तो बनाउने सोच्नुभएको छ ?

बीपीले दिएर जानुभएको राष्ट्रियता, प्रजातन्त्र, समाजवाद नेपाली काँग्रेसको एउटा विचार छ । समाजवादका कुरामा हामीले पुनर्विचार गर्नुपर्ने आवश्यकता छ । अहिलेको विश्वलाई हेरेर कस्तोखालको समाजवादी भनेर गम्भीर छलफल गर्नुपर्ने मैले देखेको छु । लोकतन्त्रका कुरामा जुन समावेशिताको कुरा जोडिएका छन्, त्योबेला थिएन । अहिले संविधानमै छ ।

सबैभन्दा महत्वपूर्ण संविधानलाई टेके अगाडि बढ्नुपर्छ । लोकतन्त्रका आधारभूत सिद्धान्तलाई मान्नुस्, कानुनी राज्यलाई मान्नुस् । सबैभन्दा महत्वपूर्ण गुड गर्भनेन्सको कुरा छ । भ्रष्टाचार विश्वभरि छ । तर, नेपाल एकदमै नराम्रो अवस्थामा छ । भ्रष्टाचारमा शून्य सहनशीलताका कुरा गर्छौं । त्यसलाई मूर्त रुप दिनुपर्यो । यसका लागि काँग्रेसको महाधिवेशनमा टीका लगाएर ल्याउने काम गर्नुहुँदैन ।

नेपाली काँग्रेसमा उर्जावान युवाहरुलाई कसरी आकर्षित गर्ने भन्ने छ । अबको जमाना युवाको हो । त्यो उर्जावान युवाहरुलाई आकर्षित गर्नका लागि हामीले केही न केही दिनुपर्छ । स्थानीय तहमा ६० प्रतिशत युवालाई क्रियाशील पनि दिने र स्थानीय तहमा टिक पनि दिने । नगरपालिको मेयर, उपमेयर, गाउँपालिकाको अध्यक्ष, उपाध्यक्ष, वडा अध्यक्ष सबैमा ६० प्रतिशत युवालाई स्थान दिने । प्रदेशमा ५०–५० र केन्द्रमा ४०–६०को प्रतिनिधित्व गराउनुपर्छ । त्यसले नेपाली काँग्रेसप्रति मैले पनि अवसर पाउँछु भनेर युवा आकर्षित हुन्छन् । त्यसो गर्दा पाँच वर्षपछि युवाहरु माथिल्लो लेबलमा पुगिहाल्छन् । अनुभव र उर्जाको कम्बिनेसनले त्यो बनाउन सकिन्छ ।

दोस्रो कुरा, अहिलेका युवाहरु काँग्रेसको चारतारे झण्डा, रुख चिन्हमा धेरै महत्व राख्दैनन् । उनीहरुले खोजेका छन् मेरो भविष्य कसरी सुनिश्चित हुन्छ । म उद्यमशील कसरी बन्छु । उर्जावान त छन् उनीहरुलाई उद्यमशीलतातिर हामीहरुले लग्न सक्नुपर्छ ।

समाजवादको कुरा गर्दा शिक्षा र स्वास्थ्यमा सबैको पहुँच हुनुपर्छ । हस्पिटल, कलेजहरु प्राइभेट खुल्दा पनि मलाई मतलब छैन । तर, दर्दनाक अवस्थामा रहेका सरकारी अस्पताल र स्कुलहरुको स्टाटस अनुसार सुविधासम्पन्न राम्रो हस्पिटल वा स्कुल हुन जरुरी छ । शिक्षा र स्वास्थ्यलाई त्यो गरिएन भने भोलि हामीले जतिसुकै कराए पनि दुई वटा वर्ग खडा भइराखेको हुन्छ । एउटा हुने खाने वर्ग अर्को नहुने वर्ग हुन्छन् । यो खाडल पुरै बराबर त हुँदैन । तर, त्यो खाडललाई पुर्ने काम त गर्नुपर्यो । त्यो शिक्षा र स्वास्थ्यले मात्र गर्छ । त्यो मेरो पहिलो प्राथमिकता हुन्छ ।

त्यसपति कृषिमा जोड दिनुपर्छ । हेर्नुस् त हामी कति आयात गर्छौं । खाद्यन्न यति आयात गर्छौं । २०१८ सालसम्म हामी चामल निर्यात गथ्र्यौं । त्यसपछि हामी आयात गरेको गर्यै छौं । कर्णालीमा यहाँबाट चामल जान्छ । त्यहाँको मार्सी चामल खाँदैनन् । हामी खान्छौं यहाँ ल्याएर ।

अब हामी नयाँ तरिकाले जानुपर्यो । त्यसमा पनि कृषि क्षेत्रलाई उद्योगसँग जोड्न सक्नुपर्छ । तर, अहिले कोरोनाको मार छ । कति वर्ष जाने हो, थाहा छैन । कोरोनाको प्रभाव कतिसम्म जान्छ भनेर हामीलाई मात्र होइन विश्वलाई पनि थाहा छैन । अहिले दैनिक ज्याला मजदुरीलाई सबैभन्दा अप्ठ्यारो परेको छ । काम पनि छैन । खान पनि पाएका छैन । हामीले केही न केही त पर्नुपर्यो नि । सरकारले केही गर्नुपर्दैन । खान नपाएकोहरुको पहिचान गर्न सकिन्छ । ६ हजार ७४३ वटा वडा छन् । अति विपन्न कति छन् भनेर ती वडाहरुलाई सात दिनभित्र तिमीहरूको रेकर्ड ल्याऊ भन्नुपर्यो । त्यो त गर्न सकिन्छ । जम्मा दश लाख रहेछन् । हप्ताको १२ सय दिनुभयो भने १० अर्ब हुन्छ । अहिले मान्छेलाई बाँच्न सक्ने त बनाउनुपर्यो । यस्ता कुरामा हाम्रो ध्यानै गएको छैन ।

नेपाली काँग्रेसका केन्द्रीय सदस्यडा। शेखर कोइरालाले सभापतिमा उम्मेदवारी घोषणा गरेको वर्ष दिन कटिसकेको छ । आगामी भदौ १६ मा हुने महाधिवेशनको मिति नजिकिँदै जाँदा डा। कोइराला सभापतिमा उठ्ने र जित्ने दाबी गरिरहेका छन् ।

वर्तमान सभापति शेरबहादुर देउवा प्रधानमन्त्री बनेको अवस्थामा पार्टीमा पोजिसन बलियो हुने र उनी सभापतिमा दोहोरिन सक्ने रामचन्द्र पौडेल पक्षमा त्रास देखिन्छ । डा. कोइराला भने देउवा प्रधानमन्त्री बनेरै महाधिवेशनमा लड्न आए पनि केही फरक नपर्ने बताउँछन् ।

डा। कोइराला भन्छन्, ‘शेरबहादुरजी प्रधानमन्त्री बन्नुस् भनेर म त लागिरहेको छु । नेपाली काँग्रेस एक ढिक्का छ । सभापति शेरबहादुर देउवा प्रधानमन्त्री बन्नुस् र १४ औं महाधिवेशनमा उठ्नुस् । आइ एम ह्याप्पी १’

जब काँग्रेसको महाधिवेशन नजिक आउँछ, राजनीतिक एजेण्डाभन्दा व्यक्तिको विषयले प्रमुखता पाउने गर्छ । आगामी महाधिवेशनपछि काँग्रेसले लिने राजनीतिक कार्यदिशा के हो रु यसबारे काँग्रेसभित्र अहिलेसम्म बहस भएको छैन । राजनीतिक एजेण्डाबारे प्रश्न गर्दा डा। कोइराला अहिले देशमा तीनवटा राजनीतिक शक्तिहरु रहेको बताउँछन् ।

‘अहिले म के देखिराखेको छु भने देशमा तीनवटा फोर्स हुन्छन् । एउटा दक्षिणपन्थी शक्ति, अर्को मध्यमार्गी शक्ति र तेस्रो वामपन्थी शक्ति’ कोइराला भन्छन्, ‘मध्यमार्गी शक्तिको नेतृत्व नेपाली काँग्रेसले गर्छ । दक्षिणपन्थी फोर्सको ओलीजीले नेतृत्व गर्नुहुन्छ र लेफ्ट फोर्सको नेतृत्व माधव नेपाल, प्रचण्ड, उपेन्द्र यादव, बाबुराम भट्टराईहरुको हुन्छ ।’

भावी सभापतिका दाबेदार रहेका डा। कोइरालाले रातोपाटीसँगको कुराकानीमा कोरोनाका कारण आगामी महाधिवेशन जिल्ला–जिल्लाबाट गर्नुपर्ने, तर सहमतिमा नभई प्रतिस्पर्धाकै आधारमा नेतृत्व चयन हुनुपर्ने बताए । महाधिवेशनको मोडालिटी भने परिवर्तन गरिनुपर्ने उनले बताए ।

काँग्रेसको आगामी महाधिवेशन, त्यसको प्रक्रिया र नेपाली काँग्रेसले लिनुपर्ने नीतिहरुका विषयमा केन्द्रित रहेर रातोपाटीका लागि अरुण बराल र लोकेन्द्र भट्टले गरेको कुराकानीको सम्पादित अंश यहाँ प्रस्तुत गरिएको छ–

नेता प्रकाशमान सिंहको चाक्सीबारीस्थित निवासमा मंगलबार तपाईसहित रामचन्द्र पौडेल पक्षका नेताहरुको भेला आयोजना गरिएको सुनियो । पौडेल पक्षबाट एकैजना सभापतिका उम्मेदवार तय गर्न बैठक बसेको हो कि रु के अब काँग्रेसभित्र महाधिवेशनको मौसम शुरु भएको हो रु चाक्सीबारीमा के विषयमा छलफल भयो रु

त्यस्तो हैन, हामी ४र५ जना साथीहरु बसेका हौं । क्रियाशील सदस्यता छानविन समितिलाई कसरी अगाडि बढाउने र कसरी निष्पक्ष छानविन हुन सक्छ भन्नेबारे छलफल गरेका हौं । तर, यसको माने हामी अधिवेशनमुखी भइसक्यौँ । महाधिवेशन भदौ १६ देखि छ । साउन ६ गतेदेखि हामी वडा तहका अधिवेशनहरू गर्छौं ।

 

क्रियाशील सदस्यताको टुंगो असार २० गतेभित्रै लगाइसक्नुपर्ने कार्यतालिका छ हैन ।

सबैभन्दा गाह्रो त्यही छ । अब क्रियाशील सदस्यता छानविन समितिले युद्धस्तरमै काम गर्नुपर्छ । उहाँहरुले शुरु पनि गर्नुभएको छ ।

क्रियाशील सदस्यताका विषयमा चाक्सीबारीमा अलग्गै छलफल गर्नुका पछाडि धाँधली हुने डरले हो कि ?

हैन, हैन । धाँधली भनेर। त्यसरी सोच्नुभएन । हामीले यो विषयमा जुम बैठकहरू र अरु साथीहरुसँग छलफल गरिराखेकै हो । कसरी जाने, के गर्ने, यसमा धेरै विवाद नआओस् । किनभने, सबैभन्दा महत्वपूर्ण त अधिवेशन हो नि ।

यसमा हामीले बनाएको क्राइटेरिया के हो भने जुनजुन जिल्लामा, जुन–जुन वडामा विवाद छैन, त्यसलाई चौंधौं महाधिवेशनका क्रियाशील सदस्य भनौं । विवादित जिल्लाका विवादित वडाहरुको जुन क्रियाशील सदस्यता छ, त्यसलाई प्रक्रिया पुर्याएर, पछि छानविन गरेर १५ औं महाधिवेशनका लागि गरौं र ती विवादित जिल्लाहरुको अधिवेशन १३ औं महाधिवेशनका क्रियाशील सदस्यहरुका आधारमा गरौं । टुंगो लागिसकेकाहरुलाई चौंधौं महाधिवेशनका क्रियाशील सदस्य मानौं । देशभरिका ६ हजार ७४३ वडाहरुमध्ये जुन वडाको विवाद क्रियाशील सदस्यता छानविन समितिले मिलाउन सकेन, ती वडाको अघिवेशन १३ औं महाधिवेशनका क्रियाशील सदस्यहरुले भोटिङ गरौं । यसरी गरे पनि हुन्छ भन्ने हाम्रो भनाइ हो । यो प्रस्ताव सबैले मान्नैपर्छ, यसबारे हामीवीच पहिलेदेखि नै छलफल चलिआएको हो ।

यसपटक धेरै पार्टीबाट पनि साथीहरु नेपाली काँग्रेसमा आउनुभएको छ । विजय गच्छदारजीको पार्टी छ । राप्रपा छ । अरु पार्टीहरु छन् । सानातिना पार्टीहरुबाट पनि आउनुभएको छ । उहाँहरुको पनि क्रियाशीलको त छानविन त गर्नुपर्यो नि । यसका लागि हामी लाइक माइन्डेड मान्छेहरु बसेर छलफल गरेको हो ।

एकै ठाउँमा साथीहरु भेला हुन सक्ने अवस्था पनि छैन । अब महाधिवेशन भन्ने कि यसलाई खाली निर्वाचन भन्ने । किनभने, जिल्लाजिल्लामै गर्नुपर्ने हुन्छ जस्तो लाग्छ मलाई । काठमाडौंमा गर्न सक्ने अवस्था हुँदैन । भदौसम्म कोरोना एकदम शुन्य हुन्छ, सबैले दुई डोज खोप लगाइसकेका हुन्छन् भन्ने पनि गलतै हो । त्यसकारण जिल्ला जिल्लामा हुन्छ र हामीले यसचोटि अधिवेशन नभनिकन निर्वाचन भन्नुपर्छ जस्तो लाग्छ मलाई ।

तपाईंहरुको छलफलमा महाधिवेशनपछिको भावी नेतृत्वका विषयमा कुराकानी भएन ?

भएन भएन । पटक्कै थिएन ।

रामचन्द्र पौडेल समूहका धेरैजना पार्टी सभापतिको दाबेदार हुनुहुन्छ, त्यसैले मंगलबारको छलफलमा नेतृत्वका बारेमा कुरा नभएको हो कि ?

त्यस्तो होइन । हामी अरूबेला त छलफल गरि नै राखेका हुन्थ्यौं । तर, मंगलबारचाहिँ भएन ।

नेपाली काँग्रेसमा राजनीतिक एजेन्डाभन्दा व्यक्तिको विषयले प्रधानता पायो भन्ने गुनासो अघिल्लो महाधिवेशनमा पनि सुनिएको थियो।

यसचोटि त झन बेसी हुने भो । किनभने, कोरोना छ । एकै ठाउँमा साथीहरु भेला हुन सक्ने अवस्था पनि छैन । अब महाधिवेशन भन्ने कि यसलाई खाली निर्वाचन भन्ने । किनभने, जिल्लाजिल्लामै गर्नुपर्ने हुन्छ जस्तो लाग्छ मलाई । काठमाडौंमा गर्न सक्ने अवस्था हुँदैन । भदौसम्म कोरोना एकदम शुन्य हुन्छ, सबैले दुई डोज खोप लगाइसकेका हुन्छन् भन्ने पनि गलतै हो । त्यसकारण जिल्ला जिल्लामा हुन्छ र हामीले यसचोटि अधिवेशन नभनिकन निर्वाचन भन्नुपर्छ जस्तो लाग्छ मलाई ।

महाधिवेशनको प्रक्रियाकै बारेमा कुरा गर्दा यहाँले यसअघि पनि भन्नुभएको थियो, सभापतिजी र रामचन्द्रजीले आपसमा सहमति गरेर, चोचोमोचो मिलाउन खोज्नुभएको छ, त्यसो गरिनुहुँदैन र महाधिवेशन प्रक्रिया पुर्याएर गरिनुपर्छ।

हैन, मैले शेरबहादुरजी, रामचन्द्रजीहरुको नाम लिएको छैन । लिने कुरा पनि हैन । तर, मैले सुनिराखेको छु, एक÷डेढ वर्षका लागि उपसभापति, महामन्त्रीलगायतका पदाधिकारीहरु थपथाप गरिकन सम्पन्न गर्ने भन्ने । मलाई त्यो स्वीकार्य हुँदैन ।

तपाईले सोमबारको जुम बैठकमा रामचन्द्र पौडेल र शेरबहादुर देउवाबीच कागजी महाधिवेशन गर्न सम्झौता भइसकेको छ, यसबारे सार्वजनिक गर्नुपर्छ भन्नुभएको थियो । हिजो चाक्सीबारीमा भएको छलफलमा यसबारे रामचन्द्र पौडेलजीले केही भन्नुभयो ?

मैले केही भनिनँ । एकजना कसैले उठाउनुभयो । म नाम भन्दिनँ, यो कुरा हामीहरु नगरौं भनेर उहाँहरुले नै भन्नुभयो । मैले केही बोलिँन ।

काठमाडौंमा यो कुरा छलफलमा आएको रहेछ । म बिराटनगरमै थिएँ । मैले त्यहाँ सुनेँ । मलाई चित्त दुख्यो । यो गलत हो । किनभने जस्तो नेविसंघ, तरुण दल बनाउन थालियो, नेपाली काँग्रेस पनि त्यस्तै बनाइदिने हो भने कहाँ पुग्छ रु यही भएर सोमबारको जुम मिटिङमा राखेको हो । उहाँहरुले त्यस्तो होइन, भनिसकेपछि धेरै चर्चा हुने कुरा भएन ।

अघि यहाँले भन्नुभयो, यसपालि महाधिवेशनजस्तो नभएर नेतृत्वको निर्वाचनजस्तो मात्रै होलाजस्तो छ । जिल्ला–जिल्लामै निर्वाचन गर्नुपर्छ भनिरहँदा महाधिवेशन नयाँ विधिबाट गर्नुपर्छ भन्नेचाहिँ तपाईलाई लागेको हो ?

पहिले वीपीका पालामा २०१४ सालसम्म त जिल्ला–जिल्लामा त हुन्थ्यो नि । नेपाली काँग्रेसको जिल्ला–जिल्लामा निर्वाचन हुन्थ्यो । त्यो निर्वाचनले रिजल्ट दिन्थ्यो, अनि नयाँ नेतृत्वले नीति–कार्यक्रमहरु पेश गर्दथ्यो । त्यसरी छलफलहरु हुन्थे ।

अहिले अधिवेशन भनेको छ, अधिवेशनको नियम पनि पालना गर्दैनौं, हामी सबै निर्वाचनमुखी हुन्छौं । त्यसैले पहिला निर्वाचन गरेर अधिवेशन गर्दा हुन्छ नि त । त्यो राम्रो हो ।

प्रतिस्पर्धा हुन्छ । स्थिति यस्तै छ भनेर पनि भएन । साढे ५ वर्ष भइसक्यो । अधिवेशन हामीले गरेनौं, निर्वाचन गरेनौं भने अहिले जुन अवस्था नेविसंघको छ, जुन अवस्था तरुण दलको छ, त्यस्तै हुन्छ । यी संगठन छ कि छैन भन्नेजस्तो अवस्था छ । किनभने, टीका लगाएर बन्नुभएको छ उहाँहरु ।

भनेपछि, तपाई यसपालि जिल्ला–जिल्लाबाटै नेतृत्व चयन गरौं भन्ने पक्षमा हुनुहुन्छ ?

एकदम । अर्को उपायै म देख्दिनँ । यसचोटि कोरोनाका कारणले, अरु कुनै कारण हैन । त्योबेला कस्तो अवस्था हुन्छ, थाहा छैन हामीलाई । विश्वलाई नै थाहा छैन, नेपाललाई थाहा हुने कुरा पनि भएन । विज्ञहरुलाई पनि थाहा छैन । तर, हामीले विकेन्द्रीकरण गर्यौं भने धेरै भीडभाड हुँदैन ।

त्यसोगर्दा महाधिवेशनमा धाँधली हुने सम्भावना हुँदैन ?

धाँधली त निर्वाचनमा अलिअलि हुँदो होला । तर, त्यस्तो अपेक्षा नगर्नोस् ।

यसो गर्दा काँग्रेसको नेतृत्व सहमतिका आधारमा बनाउने कि प्रतिस्पर्धामै जाने रु सभापतिले अहिले स्थिति यस्तो छ, सहमतिकै आधारमा गरौं भन्नुभयो भने नि ?

प्रतिस्पर्धा हुन्छ । स्थिति यस्तै छ भनेर पनि भएन । साढे ५ वर्ष भइसक्यो । अधिवेशन हामीले गरेनौं, निर्वाचन गरेनौं भने अहिले जुन अवस्था नेविसंघको छ, जुन अवस्था तरुण दलको छ, त्यस्तै हुन्छ । यी संगठन छ कि छैन भन्नेजस्तो अवस्था छ । किनभने, टीका लगाएर बन्नुभएको छ उहाँहरु । नेविसंघ र तरुण दलमा नेतृत्व गर्ने साथीहरु राम्रै हुनुहुन्छ तर टीका लगाएर मेरो मान्छे र तेरो मान्छे भनेर गर्दिईसकेपछि संस्था त कमजोर हुँदोरहेछ नि । नेपाली काँग्रेस पनि त्यस्तै कमजोर नहोस् भन्ने मेरो चाहना हो । त्यसकारण सहमतिका आधारमा हुँदैन । मलाई लाग्छ, उम्मेदवारीहरु आउँछन् । र, प्रतिस्पर्धै हुन्छ । महाधिवेशनको प्रक्रिया, मोडालिटी त चेञ्ज गर्नेपर्छ, अर्को उपाय नै छैन ।

प्रतिस्पर्धा गर्दाखेरि सभापतिको दाबेदार तपाई पनि हैन रु पहिलेदेखि नै भन्दै आउनुभएको छ।

ममात्रै होइन । अरु पनि हुनुहुन्छ । कतिजना हुनुहुन्छ, अहिले त हामी छलफल गर्दैछौं । कुराकानी गर्दैछौं । मिलाउँदैछौं । समय लाग्छ अलिकति ।

आम मानिसले बुझ्दै आएको चाहिँ अहिलेसम्म काँग्रेसभित्र शेरबहादुर देउवा पक्ष र रामचन्द्र पौडेल पक्ष दुई मुख्य छन् । तर, आगामी महाधिवेशनमा दुईजना मात्र दाबेदार नहुने पक्का भयो हैन ?

दुईजना पनि हुन सक्नुहुन्छ । तीनजना पनि हुन सक्नुहुन्छ । पाँच जना पनि हुन सक्नुहुन्छ । अहिल्यै भन्न सक्ने अवस्था छैन ।

व्यक्तिगतरुपमा तपाईचाहिँ सभापतिको दाबेदार पक्का होइन ?

म पनि एउटा उम्मेदवारको दाबेदार हो ।

मलाई त पटक्कै छैन । शेरबहादुरजी उठ्नुहुन्छ, उठ्नुहुन्न उहाँको व्यक्तिगत कुरा हो । तर, त्यसले नेपाली काँग्रेसको अधिवेशनमा केही असर गरिहाल्ला भन्ने म विश्वास गर्दिनँ ।

‘ब्याक’ फर्कने गरी कि लड्ने नै ?

कस्तो ब्याक ?

अरु कसैलाई, रामचन्द्रजीलाई छाडिदिने कि ?

हैन, हाम्रो पनि त पालो आउनुपर्यो नि त । राजनीतिमा पालो भन्ने कुरा त हुँदैन, तर कार्यकर्ताले कसलाई रुचाउँछन्, त्यसमा भर पर्छ । सबैभन्दा महत्वपूर्ण कुरा यो हो । कसले कार्यकर्ताको मन छोएको छ, त्यो कुरा हो । र, अहिले नेपाली काँग्रेसको जुन अवस्था छ, देशको राजनीतिक अवस्था जुन छ, त्यसलाई कसले लिएर अगाडि बढ्न सक्छ रु भोलि आम निर्वाचन त आउँदैछ, को व्यक्तिले नेपाली काँग्रेसको नेतृत्व गर्यो भने आम निर्वाचनमा काँग्रेसको राम्रो हुन्छ रु यो सबै कार्यकर्ताहरुले हामीलाई मूल्यांकन गरिहाल्छन् नि ।

काँग्रेस सभापति शेरबहादुर देउवालाई सर्वोच्च अदालतबाट प्रधानमन्त्री बन्ने बाटो खुल्यो भने काँग्रेसले सरकारको नेतृत्व गर्छ होला नि होइन ?

गर्नैपर्छ । त्यसमा हामी दबाब दिन्छौं । नगर्ने कुरै हुँदैन ।

महाधिवेशन हुनै लागेका बेला शेरबहादुरजी प्रधानमन्त्री बन्नुभयो भने तपाईहरुलाई प्रतिस्पर्धा गर्न अप्ठ्यारो पर्छ भन्ने पनि छ नि ?

मलाई त पटक्कै छैन । शेरबहादुरजी उठ्नुहुन्छ, उठ्नुहुन्न उहाँको व्यक्तिगत कुरा हो । तर, त्यसले नेपाली काँग्रेसको अधिवेशनमा केही असर गरिहाल्ला भन्ने म विश्वास गर्दिनँ ।

शरबहादुरजी प्रधानमन्त्री भएर सभापतिमा दोहोरिन खोज्नुभयो भने उहाँलाई जित्न सजिलो।

म त अत्यन्तै खुसी हुन्छु । शेरबहादुरजी प्रधानमन्त्री बन्नुस् भनेर म त लागिरहेको छु । अहिले कोशिस गर्दैछु । हुन त मुद्दा कोर्टमा छ । हामीले कोशिस गरेर त केही हुने होइन ।

मान्छेले के भन्छन् भन्ने कुरामा म जान्नँ । के हो बेला भनेको सभापति बन्ने रु मैले केही बुझेको छैन । कपाल धेरै फुल्नुपर्यो कि रु उमेर धेरै हुनुपर्यो कि रु के हुनुपर्यो सोध्नुस् न उनीहरुलाई जसले भन्छन् । जो जन्मिएका थिएनन् । राजा महेन्द्रका पालामा जेल गएको छु । अनि शेखर कोइराला नयाँ भयो रु डाक्टर हो त, के गर्ने त रु कसले रोकेको थियो डाक्टर बन्न उनीहरुलाई ?

काँग्रेसभित्रको अन्तरविरोधले शेरबहादुरको सत्तारोहणलाई असर गर्दैन ?

– गर्दैन । गर्नु पनि हुँदैन ।

यसमा तपाईहरु एक ढिक्का हुनुहुन्छ ?

एक ढिक्का छौं किन नहुनु ?

रामचन्द्रजी सब ?

शंकै नगरौं । नेपाली काँग्रेस एक ढिक्का छ । समस्या लोकतन्त्र र संविधानको कुरा हो । यहाँ शेरबहादुरजी प्रधानमन्त्री हुनुहुन्छ र भोलि शेखर लड्दा के होला भन्ने तपाईंहरुलाई चिन्ता छ भने त्यो चिन्ता नगर्नुस् । आइ एम मोर देन ह्याप्पी । सभापति शेरबहादुर देउवा प्रधानमन्त्री बन्नुस् र १४ औं महाधिवेशनमा उठ्नुस् ।

र, उहाँसँग शेखर कोइरालाले प्रतिस्पर्धा गर्नुहुन्छ ?

– किन नगर्ने रु गर्ने नि ।

तपाई काँग्रेसको पदाधिकारी पनि भइसक्नुभएको छैन । केन्द्रीय सदस्य हुँदा पनि एकैचोटि जम्प गरेर केन्द्रीय सदस्य बनेको भनिन्छ । तपाईले सभापतिमा दाबी गर्ने बेला भएको छैन पनि भन्छन् नि मानिसहरु ?

मान्छेले के भन्छन् भन्ने कुरामा म जान्नँ । के हो बेला भनेको सभापति बन्ने रु मैले केही बुझेको छैन । कपाल धेरै फुल्नुपर्यो कि रु उमेर धेरै हुनुपर्यो कि रु के हुनुपर्यो सोध्नुस् न उनीहरुलाई जसले भन्छन् । जो जन्मिएका थिएनन् । राजा महेन्द्रका पालामा जेल गएको छु । अनि शेखर कोइराला नयाँ भयो रु डाक्टर हो त, के गर्ने त रु कसले रोकेको थियो डाक्टर बन्न उनीहरुलाई रु रोकिएको थिएन त रु जब जब नेपाली काँग्रेस अप्ठ्यारोमा परेको छ । शेखर कोइराला हाजिर छ । शेखर कोइराला नयाँ भयो रु मैले भनें नि कति मान्छे जन्मेका थिएनन् । जब म जेल गएको थिएँ, त्यो बेला कहाँ थिए तिनीहरु रु खाली कुरा गरेर मात्रै हुँदैन । मलाई लाग्छ कि मेरो बेला भइसक्यो । मैले बेला भएको छ कि छैन भन्ने कुरा कार्यकर्ताहरुले लिन जरुरी छ । साथीहरुले निर्णय गर्ने हो ।

हुन त तपाईभन्दा कम उमेरका, छोरा जस्ता गगन थापाहरु पनि दाबी गरिराख्नुभएको छ।

गर्दै हुनुहुन्छ । त्यही त भन्या । बेसी कुरा के हो भने कुरा यहाँ को कहाँ के थियो भन्ने कुरा हो । कोही विदेश बसेको होला, कोही केही गरेको होला । जसरी पनि केही न केही गर्दै हुनुहुन्थ्यो होला नेपाली काँग्रेसका लागि । मैले यहाँ बसेर डाक्टरी गरें, अरुले पनि नेपाली काँग्रेसका लागि गरिराखेका होलान् नि ।

शेखर कोइरालाले समग्र काँग्रेसको नेतृत्व गर्न अलि सक्दैन भनेका हुन् कि ?

त्यो त अवसर पाएपछि नै सक्ने, नसक्ने हुन्छ ।

पदाधिकारीमा बसेको अनुभव चाहिएको हो कि ?

खै, अनुभव भन्ने कुरा पनि देखिएकै छ त । के भइसक्या कहाँ छ पार्टी भन्ने कुरा देख्नु भाको छैन रु अहिले सबै अनुभवदारै मानिसहरु हुनुहुन्छ । सभापति, उपसभापति, महामन्त्रीहरु, सहमहामन्त्री सबै अनुभवदार हुनुहुन्छ पार्टीका कहाँ छ ?

उसोभए अब काँग्रेसमा नयाँ विकल्प चाहिएको ?
होइन, नयाँ सोच चाहिएको हो । मान्छे परिवर्तन गरेर मात्र हुँदैन । नयाँ विचार दिनेलाई र एउटा ड्राइभ गरेर आम निर्वाचनमा अगाडि कसरी लग्न सकिन्छ । त्यो हो हामीले गर्ने ।

मचाहिँ अहिले के देखिराखेको छु भने देशमा तीनवटा फोर्स हुन्छन् । एउटा राइटिस्ट फोर्स ९दक्षिणपन्थी शक्ति०, एउटा सेन्ट्रिस्ट फोर्स ९मध्यमार्गी शक्ति० हुन्छ, जसको नेपाली काँग्रेसले नेतृत्व गर्छ । दक्षिणपन्थी फोर्सको ओलीजीले नेतृत्व गर्नुहुन्छ । र, तेस्रो लेफ्ट फोर्स ९वामपन्थी शक्ति० हुन्छ, जसको माधवजी–प्रचण्डजी, उपेन्द्र यादव, बाबुराम भट्टराईहरुको एउटा हुन्छ । यसरी जान्छ जस्तो लागिराखेको छ ।

नयाँ सोच र नयाँ विचार भन्नुभयो । त्यो नयाँ सोच र विचारको नेतृत्व गर्नका लागि अहिलेसम्म के कति ग्राउण्ड तयार पार्नुभएको छ बताइदिनुस् न ?

अहिले त म कार्यकर्ताहरुसित धेरै सम्पर्कमा छु । यो कोरोनाले गर्दा घुम्न नपाएको हो । अहिले त खाली जुममा मात्र सीमित भइसक्यौं । त्यस्तो अवस्था छ । तर, तपार्इंको केन्द्रीय सदस्यहरु जो माने राख्छौं, बोली बिक्छ, तिनीहरुलाई एक ठाउँमा उभ्याउँदैछौँ । तिनीहरुलाई एक ठाउँमा ल्याएर अगाडि बढ्दैछौँ ।

पछिल्लो समय काँग्रेसभित्रको युवा भनिने सार्वजनिक छवि बनाएका नेताहरुको संयोजन गरेर महाधिवेशनमा जान खोज्नुभएको हो ?

त्यो सबैले गर्न खोजिरहेका छन् । म पनि गर्न खोज्दैछु ।

त्यसमा बीचमा तपाईले नुवाकोटमा छलफल गर्नुभयो । आन्तरिकरुपमा पनि छलफल गरिराख्नुभएको छ । त्यो छलफलले कतिको समझदारीको वातावरण बनेको छ ?

धेरै अगाडि छौँ । परिस्थिति राम्रो बन्दैछ । साथीहरु जोडिने क्रम जारी छ ।

महाधिवेशनका लागि आफ्नो टिम बनाइ सक्नुभयो ?

आधारभूत कुरा के हो भने १५ औँ महाधिवेशनमा युवाहरुको नेतृत्व बनोस् भन्न चाहान्छु । सभापतिलगायतमा त्यो म हेर्न चाहन्छु । मैले भनिराखेको छु, म एक पटकका लागि मात्र हो भनेर । म दुई पटक सभापतिको उम्मेदवार हुन्नँ । एकपटकका लागि मात्र हो । युवाहरुलाई लिएर अगाडि बढ्छु ।

डा। साहेब, तपाईले बेलाबखत काँग्रेसको राजनीतिक लाइनका विषयमा पनि प्रश्न उठाउने गर्नुभएको देखिन्छ । काँग्रेसको आगामी महाधिवेशनमा नेतृत्व त प्रतिस्पर्धाबाट चयन होला, तर राजनीतिक दृष्टिकोणमा चाहिँ विचारधारात्मक प्रतिस्पर्धा हुन्छ कि हुँदैन रु जस्तै– कसैले हिन्दुराष्ट्र हुनुपर्छ भन्ला, चुनाव आउन लागेका बेला वामपन्थीहरुसँग एलाइन्स गर्ने कि गर्नेरनगर्ने विषय उठ्लान् । यहाँको विचारमा काँग्रेसको अबको राजनीतिक लाइन के हुनुपर्छ ?

अहिले त हाम्रो मूलभूतरुपमा नेतृत्वको निर्वाचन हो, अधिवेशन त हुने म देख्दिनँ । अधिवेशन भएको भए नेपाली काँग्रेसको सिंगो ओपिनियन आउँथ्यो । निर्वाचनमा भोट ‘क्यास’ गर्नलाई पनि मानिसहरुले केही कुराहरु भन्छन् ।

मचाहिँ अहिले के देखिराखेको छु भने देशमा तीनवटा फोर्स हुन्छन् । एउटा राइटिस्ट फोर्स (दक्षिणपन्थी शक्ति), एउटा सेन्ट्रिस्ट फोर्स ९मध्यमार्गी शक्ति० हुन्छ, जसको नेपाली काँग्रेसले नेतृत्व गर्छ । दक्षिणपन्थी फोर्सको ओलीजीले नेतृत्व गर्नुहुन्छ । र, तेस्रो लेफ्ट फोर्स ९वामपन्थी शक्ति० हुन्छ, जसको माधवजी–प्रचण्डजी, उपेन्द्र यादव, बाबुराम भट्टराईहरुको एउटा हुन्छ । यसरी जान्छ जस्तो लागिराखेको छ ।

काँग्रेस सेन्टरबाट अलिअलि यताउता गर्छ कि रु किनभने, अहिले पाँच पूर्वप्रधानमन्त्रीको वक्तव्यमा पनि काँग्रेस सभापतिको हस्ताक्षर छ । सोमबार माधव नेपालको निवासमा डेढ घण्टा लामो छलफल भयो । वामपन्थीसँग काँग्रेसको मोर्चा नै बनेको छ । प्रदेशहरुमा काँग्रेस–वाम सहकार्य हुन थालेको छ । काँग्रेस र वामपन्थीवीच सहकार्य बढेको छ।

मलाई व्यक्तिगत रुपमा सोध्नुहुन्छ भने ९कम्युनिस्टहरुसँग० सहकार्य गरेरै जान हुन्छ भन्ने पक्षको मान्छे होइन । तर, कहीँ सिट व्यवस्थापन गर्ने हो भने बेग्लै कुरा हो । अहिले संविधान र लोकतन्त्रको रक्षा प्रमुख भएर आयो । अहिले प्रधानमन्त्री र राष्ट्रपतिजीले संविधान त धुजाधुजा पारिसक्नुभयो । जसरी प्रधानमन्त्री जसरी हिँड्दै हुनुहुन्छ, त्यसबाट लोकतन्त्र पनि खतरामा छ । लोकतन्त्र बचाउनका लागि हामी एक ठाउँमा छौं । लोकतन्त्र र संविधानको एजेण्डासँगै जानेमा कुनै शंका छैन । तर, अरु एजेण्डा त फरक–फरक हुन्छन् नि ।

प्रतिपक्षी भूमिका हामीले नखेलेको भएर ओलीजी हौसिँदै जानुभएको हो कि होइन रु त्यसलाई लुकाउन जहिले पनि, जहाँ पनि विदेशी देख्न हुन्छ रु राम्ररी शासन चलाउनु न कहाँबाट विदेशी आउँछन् रु किन आउँछ रु उत्तर–दक्षिणको मात्र होइन, कुनै पनि विदेशीको मुख्य स्वार्थमा असर परिरहेको छ भने उनीहरु सतर्क रहन्छन् । त्यो त हामीले पनि विचार गर्नुपर्यो ।

पुस ५ मा पहिलोचोटि प्रतिनिधिसभा विघटन हुँदा कम्युनिस्ट र काँग्रेसबीचमा संयुक्त मोर्चाबन्दी गरेर आन्दोलनमा जाने कि काँग्रेस एक्लै जाने भन्ने बहस चलेको थियो । त्यतिखेर डा। शेखर कोइराला कम्युनिस्टसँग सहकार्य नगरी काँग्रेस एक्लै उभिनुपर्छ भन्नुहुन्थ्यो।

– मैले नेपाली काँग्रेसका कार्यकर्ताको मन पनि त बुझ्नुपर्यो । तपाईंको प्रश्न र आजको परिस्थिति भिन्नै छ । ओलीको विकल्पमा नेपाली काँग्रेसको नेतृत्वमा सरकार बनाउन माओवादी केन्द्र, माधव नेपाल खेमा, जसपाको एउटा खेमा सँगै छ, त्योबेलामा थिएन । अर्को कुरा, त्योबेला नेपाली काँग्रेसका कार्यकर्ताको मानसिकता हामी एक्लै आन्दोलनमा जानुपर्छ भन्ने थियो ।

त्यसोभए बामपन्थीहरुलाई काँग्रेसले उपयोग गरेको हो भन्न मिल्छ ?

होइन, त्यो सोच्दै सोच्नुहुन्न । अहिलेको अवस्थामा संविधानको रक्षा र लोकतन्त्रको संरक्षण जुन जुन पार्टीले गर्छ, त्योसित सहकार्य गरेरै जान्छौं ।

काँग्रेस–कम्युनिस्टसँगको सहकार्य गर्नुुहुँदैन भनेर डाक्टरसा’बले बीपी कोइरालाको सन्दर्भ पनि उल्लेख गर्नुहुन्थ्यो । अहिले संविधान र लोकतन्त्र जोगाउन अनि काँग्रेसको नेतृत्वमा सरकार बनाउन वामपन्थीसँगको सहकार्य स्वाभाविक छ भन्नुभयो । आगामी चुनावमा पनि काँग्रेस र वामपन्थीशक्तिबीच।

यो त मेरो विचार हो । त्योबेलासम्म हाम्रो अधिवेशन भइसक्छ । धेरै एजेण्डाहरु छन् । त्यो एजेण्डाबारे हामीले छलफल गरेका छैनौं । हाम्रो मुख्य ध्यान संविधान र लोकतन्त्रमाथि हो । त्यसैले अहिलसँगै हिड्नैपर्छ । कसैसित अन्य बाटो छैन । सरकारमा जाने, नजाने कुरा छ । हामी प्रदेश २ मा सरकारमा गयौं । जान हुन्थ्यो, हुँदैन थियो, त्यो बहसको विषय हो । तर, लोकतन्त्र र संविधानलाई बचाउन हामी एक ठाउँमा उभिएका छौं, यो महत्वपूर्ण हो । नत्र त संविधानै जाने अवस्था आइसक्यो नि ।

सिद्धान्ततः आगामी चुनावमा काँग्रेस–वाम गठबन्धन भयो भने त्यसलाई अस्वभाविक मान्न मिल्दैन ?

पार्टीले निर्णय गर्यो भने हामी मानिहाल्छौं नि

 

 

सिट मिलाएर जाने हो कि कसरी जाने हो बसेर अरु छलफल गर्नुपर्छ । सभापति शेरबहादुरजी, रामचन्द्रजीहरुले छलफल गरिरहनुभएको होला । हामी त्यसमा संलग्न छैनौं ।

सभापतिले अहिले जे गरिराख्नुभएको छ, त्यो गलत गर्नुभयो भन्ने होइन ?

होइन । अहिलेलाई त हामीलाई बाटै छैन । अहिले के बाटो छ रु संविधानै रहेन भने कोसित लड्ने रु त्यसका लागि पनि हामी एक ठाउँमा उभिनुपर्यो नि त ।

पाली काँग्रेसले कडाइका साथ प्रमुख प्रतिपक्षीको भूमिका खेलेको भए ओलीजीले यसरी काम गर्नुहुन्थ्यो रु प्रचण्डजी र माधवजी त सरकारमै हुनुहुन्थ्यो, प्रचण्डजी र माधवजीले भन्न मिल्छ रु उहाँहरु त सरकारमै हुनुहुन्थ्यो, अहिले पो अलग हुनुभयो । तीन वर्ष त उहाँहरुसँगै हुनुहुन्थ्यो । संसदमा हरेक गलत कामको माधवजी र प्रचण्डजीले समर्थन गरेको हो कि होइन रु हामी दोष अर्कालाई लगाइराखेका छौं । यसरी देश चल्न सक्दैन ।

केही दिनअघि पाँच पूर्वप्रधानमन्त्रीको संयुक्त विज्ञप्ति आएको छ । त्यसको अन्तिममा विदेशी हस्तक्षेप हुनुहुँदैन भन्ने भावको वाक्यांश परेको छ । यसलाई कसरी हेर्नुहुन्छ रु के नेपालमा अहिले साँच्चै विदेशको हस्तक्षेप बढ्दै गएको हो ?

सबैभन्दा महत्वपूर्ण कुरा पूर्वप्रधानमन्त्रीज्यूलाई भन्ने भन्दैछु । उहाँहरु देशको प्रधानमन्त्री भएर कम्तिमा पनि सबैजना मिलाउँदा १०र१२ वर्ष सरकार चलाउनुभयो होला । हामीभन्दा उहाँहरुले धेरै अप्ठ्यारा बुझ्नुहुन्छ । तर, कहाँ के बोल्ने भन्ने कुरा हुँदैन रु यो कुरा जरुरी छ ।

हाम्रो कमीकमजोरीका कारण यो ९हस्तक्षेप० भएको हो । प्रतिपक्षी भूमिका हामीले नखेलेको भएर ओलीजी हौसिँदै जानुभएको हो कि होइन रु त्यसलाई लुकाउन जहिले पनि, जहाँ पनि विदेशी देख्न हुन्छ रु राम्ररी शासन चलाउनु न कहाँबाट विदेशी आउँछन् रु किन आउँछ रु उत्तर–दक्षिणको मात्र होइन, कुनै पनि विदेशीको मुख्य स्वार्थमा असर परिरहेको छ भने उनीहरु सतर्क रहन्छन् । त्यो त हामीले पनि विचार गर्नुपर्यो ।

उसोभए पूर्वप्रधानमन्त्रीको वक्तव्यमा विदेशी हस्तक्षेप भनिनु असान्दर्भिक भयो ?

त्यसरी वक्तव्य निकाल्नुहुँदैन थियो । त्यसले राम्रो गर्दैन क्या । कूटनीतिक हिसाबले जानुपर्छ । पूर्वप्रधानमन्त्रीलाई धेरै कुरा थाहा हुन्छ । हामीहरुलाई थाहा हुँदैन । तर, यसमा मैले के भन्न खोजेको हो भने हाम्रो कारणले भएको हो कि खाली विदेशी देख्नुहुन्छ उहाँहरु रु नेपाली काँग्रेसले कडाइका साथ प्रमुख प्रतिपक्षीको भूमिका खेलेको भए ओलीजीले यसरी काम गर्नुहुन्थ्यो रु प्रचण्डजी र माधवजी त सरकारमै हुनुहुन्थ्यो, प्रचण्डजी र माधवजीले भन्न मिल्छ रु उहाँहरु त सरकारमै हुनुहुन्थ्यो, अहिले पो अलग हुनुभयो । तीन वर्ष त उहाँहरुसँगै हुनुहुन्थ्यो । संसदमा हरेक गलत कामको माधवजी र प्रचण्डजीले समर्थन गरेको हो कि होइन रु हामी दोष अर्कालाई लगाइराखेका छौं । यसरी देश चल्न सक्दैन ।

पछिल्लो समय नेपालमा विदेशी हस्तक्षेप बढेको छैन त रु जस्तो– रअका मान्छे बालुवाटारभित्रै आए, केपीजीले राष्ट्रवादको कुरा गर्नुहुन्थ्यो, अहिले।

रअको मात्र किन कुरा गर्नुहुन्छ रु किन चिनियाँ राजदूतको कुरा गर्नुहुन्न रु राष्ट्रपति र प्रधानमन्त्रीकहाँ दिनदिनै जानुपर्ने जरुरत के रु त्यसोभए सबैको कुरा गरौं न ।

हस्तक्षेप बढेकै रहेछ । पूर्वप्रधानमन्त्रीको वक्तव्य स्वभाविक देखियो नि।

तपाईंले बुझ्नुभएन । दुई ठूला छिमेकी देशको कोर इन्ट्रेस्टमा हुन्छ । त्यसमा हलचल भएको छ भने उनीहरु सतर्क हुन्छन् । अनि घुम्न थाल्छन् । त्यो स्वाभाविक हो नि ।

भनिन्छ, अहिले दक्षिणको छिमेकीले केपी ओलीलाई साथ दिएको छ दक्षिणको आडभरोसा पाएरै उहाँले सरकार नछोड्नुभएको भन्ने भाष्य बनेको देखेर पूर्वप्रधानमन्त्री त्यो वक्तव्य आएको हो कि ?

हामी आफूले नगर्ने, हामीले नसम्हाल्ने, अनि सधैं विदेशीलाई दोष देखाइरहने रु अबको जमानामा हामीले त्यसरी गर्न थाल्यौं भने हाम्रो विश्वसनीयता कहाँ रहन्छ रु नेपालीको विश्वासनीयता के छ रु खोपजस्तो महत्वपूर्ण कुरा किन्छौं भन्दा पनि हामी पाइराखेका छैनौं । विश्वसनीयता त त्यो तहमा रहेछ नि त, सरकारले जेसुकै भनोस् न । हामी कहाँ छौं भन्ने कुरा छुट्याउनुपर्यो । अनि, कूटनीतिकरुपमा समाधान गर्दै जानुपर्छ । कूटनीति भनेकै त्यही हो । यहाँ पूर्वप्रधानमन्त्रीले बोलिदिनुभयो । यसले हलचल त ल्यायो । तर, त्यो हलचलले समाधान गर्छ रु केही गर्छजस्तो मलाई लाग्दैन ।

यो विषयमा आफ्नो पार्टी सभापतिलाई भन्नुभएन ?

म भर्खर विराटनगरबाट आएको छु । भन्छु, किन नभन्ने ?

डाक्टर शेखर कोइरालामाथि के आरोप लाग्ने गरेको सुनिन्छ भने ठोस दृष्टिकोण दिनुपर्ने राष्ट्रिय मुद्दाहरूमा तपाई ‘रिजर्भ’मा बस्नुहुन्छ । जस्तै– नागरिकता विधेयको विषयमा पनि बोल्नुभएन।

मलाई कसैले सोधेकै छैन । मैले बोलिराखेको छु । नागरिकताका विषयमा म स्पस्ट छु । कोही पनि व्यक्ति देशमा अनागरिक भएर बस्न सक्दैन । जन्मसिद्धको आधारमा नागरिकता दिएको छ, अनि उनीहरुका छोराछोरीलाई वंशजका आधारमा नागरिकता दिने कि नदिने रु त्यो भन्नेबित्तिकै तपाई हाम्रो दिमागमा दक्षिण ९भारत० तिर मात्र दिमाग जान्छ । उत्तर ९चीन०तिर पनि त्यत्तिकै समस्या छ । पूर्वतिर पनि त्यत्तिकै समस्या छ । पश्चिमतिर पनि त्यत्तिकै समस्या छ भन्ने कुरा बुझौँ ।

 

म किन भन्दैछु भने ०६२/६३ को आन्दोलनपछि २६ लाख ७० हजारले नागरिकता लिए । मान्छेले यसरी बढाइ–चढाइ गरे कि ३० लाखले तराई–मधेसमै पाए भनियो । त्यो होइन । गृह मन्त्रालयको तथ्यांक अनुसार १३ लाख हिमाल र पहाडमा छन् । १२ लाख तराई– मधेसमा छन् । एक लाख ६० हजारले १५ वर्ष नेपालमा बसिसकेका र तीनजना नागरिकको सिफारिसपछि नागरिकता पाएका थिए । सबै दक्षिणको होइन नि । झापादेखि कञ्चनपुरसम्म छन् । तिब्बतसँग जोडिएका ताप्लेजुङ र गोरखाका मानिस पनि छन् ।

नागरिकता दिनुपथ्र्यो । तर, नागरिकताजस्तो संवेदनशील विषय अहिलेको सरकारले तीन वर्षसम्म संसदमा छलफल चलाएको पनि मलाई थाहा छैन । कति छलफल भयो, भएन । अनि हठात् आएर अध्यादेश ल्याउन हुल्छ रु त्यो गलत हो ।

भनेपछि प्रक्रिया गलत भयो, तर नागरिकता दिनुपथ्र्यो ?

आमाबाबु जन्मसिद्धको नागरिक, अनि छोराछोरीले नपाउनु रु त्यो त गलत हो । मेरो त्यो भनाइ हो । नागरिकता विधेयकभन्दा संवेदनशील विधेयक नै हुँदैन । त्यो विधेयक अध्यादेशबाट ल्याउन हुन्छ रु त्यो कुरा गर्नुहुँदैनथ्यो । नागरिकता दिने कुरा संविधानसम्मत छ । नागरिकताका धेरै इस्यु छन् । अरुलाई थाति राखेर यी दुई विषयमा छलफल गरे पनि हुन्थ्यो नि त । संसद तीन वर्षदेखि के गरेर बसेको थियो ।

के देखिन्छ भने प्रधानमन्त्री आफू कमजोर भएका बेलामा नागरिकताको विषय कुर्सीसँग साट्न थालेको देखिन्छ । त्यो गलत हो । नागरिकताको विरोधी पनि होइन, समर्थनको पक्षमा पनि होइन । तर, पाउनुपर्ने पाउनुपर्यो, रोक्नुभएन । कोही पनि अनागरिक हुनु भएन ।

अहिले अध्यादेशलाई कार्यान्वयन गर्न अदालतले अन्तरिम आदेश दिएको छ । यसलाई के भन्नुहुन्छ ?

त्यो त आउने नै थियो । कानुन बनाउँदा त प्रश्न नै उठ्ने थिएन नि । कसले रोक्ने थियो रु संविधानमै व्यवस्था छ ।

अर्को आरोप– चुच्चे नक्सा पारित गराउने विषयमा काँग्रेसले केन्द्रीय समितिबाट निर्णय लिँदा डाक्टरसा’ब मोरङ गएर बस्नुभयो । बैठकमा पनि प्रश्न उठेको भन्ने छ।

उठ्यो होला । उठाउनेले उठाउँछन् नि । त्योबेला के थियो, तपाईंलाई थाहा थिएन रु कोरोना थियो । लकडाउन थियो । आउन सक्ने अवस्था थिएन । एकदिनको नोटिसमा केन्द्रीय कमिटीको बैठक बोलाइएको छ । अनि कसरी आउने ?

नक्शाका बारेमा तपाईंको धारणा के हो ?

त्यो नेपालको हो । यो हल्ला गरेर जसरी प्रधानमन्त्रीजीले संसदमा बोल्नुभयो । त्यो गलत हो । सत्यमेय जयते सिंह मेयजयते भन्ने हिसाबले जुन बोल्नुभयो, त्यसरी कसैले बोल्न । तर, त्यो नेपालको भूभागको हो । हामीले कूटनीतिक ढंगले सल्ट्याउनुपर्छ । यस्ता कुरा बाहिर ल्याएर हुँदैन । अन्तराष्ट्रिय अभ्यास हेर्दैनौँ हामी । खाली बोलेर मात्र हुन्छ रु कूटनीतिक छलफल गर्दै जानुपर्यो ।

फेरि काँग्रेस महाधिवेशनकै प्रसंग । तपाईंले १४ औं महाधिवेशनमा सभापतिमा दाबी गरिराख्नुभएको छ, तपाईंका राजनीतिक एजेण्डाहरु के छन् रु काँग्रेसलाई कस्तो बनाउने सोच्नुभएको छ ?

बीपीले दिएर जानुभएको राष्ट्रियता, प्रजातन्त्र, समाजवाद नेपाली काँग्रेसको एउटा विचार छ । समाजवादका कुरामा हामीले पुनर्विचार गर्नुपर्ने आवश्यकता छ । अहिलेको विश्वलाई हेरेर कस्तोखालको समाजवादी भनेर गम्भीर छलफल गर्नुपर्ने मैले देखेको छु । लोकतन्त्रका कुरामा जुन समावेशिताको कुरा जोडिएका छन्, त्योबेला थिएन । अहिले संविधानमै छ ।

सबैभन्दा महत्वपूर्ण संविधानलाई टेके अगाडि बढ्नुपर्छ । लोकतन्त्रका आधारभूत सिद्धान्तलाई मान्नुस्, कानुनी राज्यलाई मान्नुस् । सबैभन्दा महत्वपूर्ण गुड गर्भनेन्सको कुरा छ । भ्रष्टाचार विश्वभरि छ । तर, नेपाल एकदमै नराम्रो अवस्थामा छ । भ्रष्टाचारमा शून्य सहनशीलताका कुरा गर्छौं । त्यसलाई मूर्त रुप दिनुपर्यो । यसका लागि काँग्रेसको महाधिवेशनमा टीका लगाएर ल्याउने काम गर्नुहुँदैन ।

नेपाली काँग्रेसमा उर्जावान युवाहरुलाई कसरी आकर्षित गर्ने भन्ने छ । अबको जमाना युवाको हो । त्यो उर्जावान युवाहरुलाई आकर्षित गर्नका लागि हामीले केही न केही दिनुपर्छ । स्थानीय तहमा ६० प्रतिशत युवालाई क्रियाशील पनि दिने र स्थानीय तहमा टिक पनि दिने । नगरपालिको मेयर, उपमेयर, गाउँपालिकाको अध्यक्ष, उपाध्यक्ष, वडा अध्यक्ष सबैमा ६० प्रतिशत युवालाई स्थान दिने । प्रदेशमा ५०–५० र केन्द्रमा ४०–६०को प्रतिनिधित्व गराउनुपर्छ । त्यसले नेपाली काँग्रेसप्रति मैले पनि अवसर पाउँछु भनेर युवा आकर्षित हुन्छन् । त्यसो गर्दा पाँच वर्षपछि युवाहरु माथिल्लो लेबलमा पुगिहाल्छन् । अनुभव र उर्जाको कम्बिनेसनले त्यो बनाउन सकिन्छ ।

दोस्रो कुरा, अहिलेका युवाहरु काँग्रेसको चारतारे झण्डा, रुख चिन्हमा धेरै महत्व राख्दैनन् । उनीहरुले खोजेका छन् मेरो भविष्य कसरी सुनिश्चित हुन्छ । म उद्यमशील कसरी बन्छु । उर्जावान त छन् उनीहरुलाई उद्यमशीलतातिर हामीहरुले लग्न सक्नुपर्छ ।

समाजवादको कुरा गर्दा शिक्षा र स्वास्थ्यमा सबैको पहुँच हुनुपर्छ । हस्पिटल, कलेजहरु प्राइभेट खुल्दा पनि मलाई मतलब छैन । तर, दर्दनाक अवस्थामा रहेका सरकारी अस्पताल र स्कुलहरुको स्टाटस अनुसार सुविधासम्पन्न राम्रो हस्पिटल वा स्कुल हुन जरुरी छ । शिक्षा र स्वास्थ्यलाई त्यो गरिएन भने भोलि हामीले जतिसुकै कराए पनि दुई वटा वर्ग खडा भइराखेको हुन्छ । एउटा हुने खाने वर्ग अर्को नहुने वर्ग हुन्छन् । यो खाडल पुरै बराबर त हुँदैन । तर, त्यो खाडललाई पुर्ने काम त गर्नुपर्यो । त्यो शिक्षा र स्वास्थ्यले मात्र गर्छ । त्यो मेरो पहिलो प्राथमिकता हुन्छ ।

त्यसपति कृषिमा जोड दिनुपर्छ । हेर्नुस् त हामी कति आयात गर्छौं । खाद्यन्न यति आयात गर्छौं । २०१८ सालसम्म हामी चामल निर्यात गथ्र्यौं । त्यसपछि हामी आयात गरेको गर्यै छौं । कर्णालीमा यहाँबाट चामल जान्छ । त्यहाँको मार्सी चामल खाँदैनन् । हामी खान्छौं यहाँ ल्याएर ।

अब हामी नयाँ तरिकाले जानुपर्यो । त्यसमा पनि कृषि क्षेत्रलाई उद्योगसँग जोड्न सक्नुपर्छ । तर, अहिले कोरोनाको मार छ । कति वर्ष जाने हो, थाहा छैन । कोरोनाको प्रभाव कतिसम्म जान्छ भनेर हामीलाई मात्र होइन विश्वलाई पनि थाहा छैन । अहिले दैनिक ज्याला मजदुरीलाई सबैभन्दा अप्ठ्यारो परेको छ । काम पनि छैन । खान पनि पाएका छैन । हामीले केही न केही त पर्नुपर्यो नि । सरकारले केही गर्नुपर्दैन । खान नपाएकोहरुको पहिचान गर्न सकिन्छ । ६ हजार ७४३ वटा वडा छन् । अति विपन्न कति छन् भनेर ती वडाहरुलाई सात दिनभित्र तिमीहरूको रेकर्ड ल्याऊ भन्नुपर्यो । त्यो त गर्न सकिन्छ । जम्मा दश लाख रहेछन् । हप्ताको १२ सय दिनुभयो भने १० अर्ब हुन्छ । अहिले मान्छेलाई बाँच्न सक्ने त बनाउनुपर्यो । यस्ता कुरामा हाम्रो ध्यानै गएको छैन ।

नेपाली काँग्रेसका केन्द्रीय सदस्यडा। शेखर कोइरालाले सभापतिमा उम्मेदवारी घोषणा गरेको वर्ष दिन कटिसकेको छ । आगामी भदौ १६ मा हुने महाधिवेशनको मिति नजिकिँदै जाँदा डा। कोइराला सभापतिमा उठ्ने र जित्ने दाबी गरिरहेका छन् ।

वर्तमान सभापति शेरबहादुर देउवा प्रधानमन्त्री बनेको अवस्थामा पार्टीमा पोजिसन बलियो हुने र उनी सभापतिमा दोहोरिन सक्ने रामचन्द्र पौडेल पक्षमा त्रास देखिन्छ । डा. कोइराला भने देउवा प्रधानमन्त्री बनेरै महाधिवेशनमा लड्न आए पनि केही फरक नपर्ने बताउँछन् ।

डा। कोइराला भन्छन्, ‘शेरबहादुरजी प्रधानमन्त्री बन्नुस् भनेर म त लागिरहेको छु । नेपाली काँग्रेस एक ढिक्का छ । सभापति शेरबहादुर देउवा प्रधानमन्त्री बन्नुस् र १४ औं महाधिवेशनमा उठ्नुस् । आइ एम ह्याप्पी १’

जब काँग्रेसको महाधिवेशन नजिक आउँछ, राजनीतिक एजेण्डाभन्दा व्यक्तिको विषयले प्रमुखता पाउने गर्छ । आगामी महाधिवेशनपछि काँग्रेसले लिने राजनीतिक कार्यदिशा के हो रु यसबारे काँग्रेसभित्र अहिलेसम्म बहस भएको छैन । राजनीतिक एजेण्डाबारे प्रश्न गर्दा डा। कोइराला अहिले देशमा तीनवटा राजनीतिक शक्तिहरु रहेको बताउँछन् ।

‘अहिले म के देखिराखेको छु भने देशमा तीनवटा फोर्स हुन्छन् । एउटा दक्षिणपन्थी शक्ति, अर्को मध्यमार्गी शक्ति र तेस्रो वामपन्थी शक्ति’ कोइराला भन्छन्, ‘मध्यमार्गी शक्तिको नेतृत्व नेपाली काँग्रेसले गर्छ । दक्षिणपन्थी फोर्सको ओलीजीले नेतृत्व गर्नुहुन्छ र लेफ्ट फोर्सको नेतृत्व माधव नेपाल, प्रचण्ड, उपेन्द्र यादव, बाबुराम भट्टराईहरुको हुन्छ ।’

भावी सभापतिका दाबेदार रहेका डा। कोइरालाले रातोपाटीसँगको कुराकानीमा कोरोनाका कारण आगामी महाधिवेशन जिल्ला–जिल्लाबाट गर्नुपर्ने, तर सहमतिमा नभई प्रतिस्पर्धाकै आधारमा नेतृत्व चयन हुनुपर्ने बताए । महाधिवेशनको मोडालिटी भने परिवर्तन गरिनुपर्ने उनले बताए ।

काँग्रेसको आगामी महाधिवेशन, त्यसको प्रक्रिया र नेपाली काँग्रेसले लिनुपर्ने नीतिहरुका विषयमा केन्द्रित रहेर रातोपाटीका लागि अरुण बराल र लोकेन्द्र भट्टले गरेको कुराकानीको सम्पादित अंश यहाँ प्रस्तुत गरिएको छ–

नेता प्रकाशमान सिंहको चाक्सीबारीस्थित निवासमा मंगलबार तपाईसहित रामचन्द्र पौडेल पक्षका नेताहरुको भेला आयोजना गरिएको सुनियो । पौडेल पक्षबाट एकैजना सभापतिका उम्मेदवार तय गर्न बैठक बसेको हो कि रु के अब काँग्रेसभित्र महाधिवेशनको मौसम शुरु भएको हो रु चाक्सीबारीमा के विषयमा छलफल भयो रु

त्यस्तो हैन, हामी ४र५ जना साथीहरु बसेका हौं । क्रियाशील सदस्यता छानविन समितिलाई कसरी अगाडि बढाउने र कसरी निष्पक्ष छानविन हुन सक्छ भन्नेबारे छलफल गरेका हौं । तर, यसको माने हामी अधिवेशनमुखी भइसक्यौँ । महाधिवेशन भदौ १६ देखि छ । साउन ६ गतेदेखि हामी वडा तहका अधिवेशनहरू गर्छौं ।

 

क्रियाशील सदस्यताको टुंगो असार २० गतेभित्रै लगाइसक्नुपर्ने कार्यतालिका छ हैन ।

सबैभन्दा गाह्रो त्यही छ । अब क्रियाशील सदस्यता छानविन समितिले युद्धस्तरमै काम गर्नुपर्छ । उहाँहरुले शुरु पनि गर्नुभएको छ ।

क्रियाशील सदस्यताका विषयमा चाक्सीबारीमा अलग्गै छलफल गर्नुका पछाडि धाँधली हुने डरले हो कि ?

हैन, हैन । धाँधली भनेर। त्यसरी सोच्नुभएन । हामीले यो विषयमा जुम बैठकहरू र अरु साथीहरुसँग छलफल गरिराखेकै हो । कसरी जाने, के गर्ने, यसमा धेरै विवाद नआओस् । किनभने, सबैभन्दा महत्वपूर्ण त अधिवेशन हो नि ।

यसमा हामीले बनाएको क्राइटेरिया के हो भने जुनजुन जिल्लामा, जुन–जुन वडामा विवाद छैन, त्यसलाई चौंधौं महाधिवेशनका क्रियाशील सदस्य भनौं । विवादित जिल्लाका विवादित वडाहरुको जुन क्रियाशील सदस्यता छ, त्यसलाई प्रक्रिया पुर्याएर, पछि छानविन गरेर १५ औं महाधिवेशनका लागि गरौं र ती विवादित जिल्लाहरुको अधिवेशन १३ औं महाधिवेशनका क्रियाशील सदस्यहरुका आधारमा गरौं । टुंगो लागिसकेकाहरुलाई चौंधौं महाधिवेशनका क्रियाशील सदस्य मानौं । देशभरिका ६ हजार ७४३ वडाहरुमध्ये जुन वडाको विवाद क्रियाशील सदस्यता छानविन समितिले मिलाउन सकेन, ती वडाको अघिवेशन १३ औं महाधिवेशनका क्रियाशील सदस्यहरुले भोटिङ गरौं । यसरी गरे पनि हुन्छ भन्ने हाम्रो भनाइ हो । यो प्रस्ताव सबैले मान्नैपर्छ, यसबारे हामीवीच पहिलेदेखि नै छलफल चलिआएको हो ।

यसपटक धेरै पार्टीबाट पनि साथीहरु नेपाली काँग्रेसमा आउनुभएको छ । विजय गच्छदारजीको पार्टी छ । राप्रपा छ । अरु पार्टीहरु छन् । सानातिना पार्टीहरुबाट पनि आउनुभएको छ । उहाँहरुको पनि क्रियाशीलको त छानविन त गर्नुपर्यो नि । यसका लागि हामी लाइक माइन्डेड मान्छेहरु बसेर छलफल गरेको हो ।

एकै ठाउँमा साथीहरु भेला हुन सक्ने अवस्था पनि छैन । अब महाधिवेशन भन्ने कि यसलाई खाली निर्वाचन भन्ने । किनभने, जिल्लाजिल्लामै गर्नुपर्ने हुन्छ जस्तो लाग्छ मलाई । काठमाडौंमा गर्न सक्ने अवस्था हुँदैन । भदौसम्म कोरोना एकदम शुन्य हुन्छ, सबैले दुई डोज खोप लगाइसकेका हुन्छन् भन्ने पनि गलतै हो । त्यसकारण जिल्ला जिल्लामा हुन्छ र हामीले यसचोटि अधिवेशन नभनिकन निर्वाचन भन्नुपर्छ जस्तो लाग्छ मलाई ।

तपाईंहरुको छलफलमा महाधिवेशनपछिको भावी नेतृत्वका विषयमा कुराकानी भएन ?

भएन भएन । पटक्कै थिएन ।

रामचन्द्र पौडेल समूहका धेरैजना पार्टी सभापतिको दाबेदार हुनुहुन्छ, त्यसैले मंगलबारको छलफलमा नेतृत्वका बारेमा कुरा नभएको हो कि ?

त्यस्तो होइन । हामी अरूबेला त छलफल गरि नै राखेका हुन्थ्यौं । तर, मंगलबारचाहिँ भएन ।

नेपाली काँग्रेसमा राजनीतिक एजेन्डाभन्दा व्यक्तिको विषयले प्रधानता पायो भन्ने गुनासो अघिल्लो महाधिवेशनमा पनि सुनिएको थियो।

यसचोटि त झन बेसी हुने भो । किनभने, कोरोना छ । एकै ठाउँमा साथीहरु भेला हुन सक्ने अवस्था पनि छैन । अब महाधिवेशन भन्ने कि यसलाई खाली निर्वाचन भन्ने । किनभने, जिल्लाजिल्लामै गर्नुपर्ने हुन्छ जस्तो लाग्छ मलाई । काठमाडौंमा गर्न सक्ने अवस्था हुँदैन । भदौसम्म कोरोना एकदम शुन्य हुन्छ, सबैले दुई डोज खोप लगाइसकेका हुन्छन् भन्ने पनि गलतै हो । त्यसकारण जिल्ला जिल्लामा हुन्छ र हामीले यसचोटि अधिवेशन नभनिकन निर्वाचन भन्नुपर्छ जस्तो लाग्छ मलाई ।

महाधिवेशनको प्रक्रियाकै बारेमा कुरा गर्दा यहाँले यसअघि पनि भन्नुभएको थियो, सभापतिजी र रामचन्द्रजीले आपसमा सहमति गरेर, चोचोमोचो मिलाउन खोज्नुभएको छ, त्यसो गरिनुहुँदैन र महाधिवेशन प्रक्रिया पुर्याएर गरिनुपर्छ।

हैन, मैले शेरबहादुरजी, रामचन्द्रजीहरुको नाम लिएको छैन । लिने कुरा पनि हैन । तर, मैले सुनिराखेको छु, एक÷डेढ वर्षका लागि उपसभापति, महामन्त्रीलगायतका पदाधिकारीहरु थपथाप गरिकन सम्पन्न गर्ने भन्ने । मलाई त्यो स्वीकार्य हुँदैन ।

तपाईले सोमबारको जुम बैठकमा रामचन्द्र पौडेल र शेरबहादुर देउवाबीच कागजी महाधिवेशन गर्न सम्झौता भइसकेको छ, यसबारे सार्वजनिक गर्नुपर्छ भन्नुभएको थियो । हिजो चाक्सीबारीमा भएको छलफलमा यसबारे रामचन्द्र पौडेलजीले केही भन्नुभयो ?

मैले केही भनिनँ । एकजना कसैले उठाउनुभयो । म नाम भन्दिनँ, यो कुरा हामीहरु नगरौं भनेर उहाँहरुले नै भन्नुभयो । मैले केही बोलिँन ।

काठमाडौंमा यो कुरा छलफलमा आएको रहेछ । म बिराटनगरमै थिएँ । मैले त्यहाँ सुनेँ । मलाई चित्त दुख्यो । यो गलत हो । किनभने जस्तो नेविसंघ, तरुण दल बनाउन थालियो, नेपाली काँग्रेस पनि त्यस्तै बनाइदिने हो भने कहाँ पुग्छ रु यही भएर सोमबारको जुम मिटिङमा राखेको हो । उहाँहरुले त्यस्तो होइन, भनिसकेपछि धेरै चर्चा हुने कुरा भएन ।

अघि यहाँले भन्नुभयो, यसपालि महाधिवेशनजस्तो नभएर नेतृत्वको निर्वाचनजस्तो मात्रै होलाजस्तो छ । जिल्ला–जिल्लामै निर्वाचन गर्नुपर्छ भनिरहँदा महाधिवेशन नयाँ विधिबाट गर्नुपर्छ भन्नेचाहिँ तपाईलाई लागेको हो ?

पहिले वीपीका पालामा २०१४ सालसम्म त जिल्ला–जिल्लामा त हुन्थ्यो नि । नेपाली काँग्रेसको जिल्ला–जिल्लामा निर्वाचन हुन्थ्यो । त्यो निर्वाचनले रिजल्ट दिन्थ्यो, अनि नयाँ नेतृत्वले नीति–कार्यक्रमहरु पेश गर्दथ्यो । त्यसरी छलफलहरु हुन्थे ।

अहिले अधिवेशन भनेको छ, अधिवेशनको नियम पनि पालना गर्दैनौं, हामी सबै निर्वाचनमुखी हुन्छौं । त्यसैले पहिला निर्वाचन गरेर अधिवेशन गर्दा हुन्छ नि त । त्यो राम्रो हो ।

प्रतिस्पर्धा हुन्छ । स्थिति यस्तै छ भनेर पनि भएन । साढे ५ वर्ष भइसक्यो । अधिवेशन हामीले गरेनौं, निर्वाचन गरेनौं भने अहिले जुन अवस्था नेविसंघको छ, जुन अवस्था तरुण दलको छ, त्यस्तै हुन्छ । यी संगठन छ कि छैन भन्नेजस्तो अवस्था छ । किनभने, टीका लगाएर बन्नुभएको छ उहाँहरु ।

भनेपछि, तपाई यसपालि जिल्ला–जिल्लाबाटै नेतृत्व चयन गरौं भन्ने पक्षमा हुनुहुन्छ ?

एकदम । अर्को उपायै म देख्दिनँ । यसचोटि कोरोनाका कारणले, अरु कुनै कारण हैन । त्योबेला कस्तो अवस्था हुन्छ, थाहा छैन हामीलाई । विश्वलाई नै थाहा छैन, नेपाललाई थाहा हुने कुरा पनि भएन । विज्ञहरुलाई पनि थाहा छैन । तर, हामीले विकेन्द्रीकरण गर्यौं भने धेरै भीडभाड हुँदैन ।

त्यसोगर्दा महाधिवेशनमा धाँधली हुने सम्भावना हुँदैन ?

धाँधली त निर्वाचनमा अलिअलि हुँदो होला । तर, त्यस्तो अपेक्षा नगर्नोस् ।

यसो गर्दा काँग्रेसको नेतृत्व सहमतिका आधारमा बनाउने कि प्रतिस्पर्धामै जाने रु सभापतिले अहिले स्थिति यस्तो छ, सहमतिकै आधारमा गरौं भन्नुभयो भने नि ?

प्रतिस्पर्धा हुन्छ । स्थिति यस्तै छ भनेर पनि भएन । साढे ५ वर्ष भइसक्यो । अधिवेशन हामीले गरेनौं, निर्वाचन गरेनौं भने अहिले जुन अवस्था नेविसंघको छ, जुन अवस्था तरुण दलको छ, त्यस्तै हुन्छ । यी संगठन छ कि छैन भन्नेजस्तो अवस्था छ । किनभने, टीका लगाएर बन्नुभएको छ उहाँहरु । नेविसंघ र तरुण दलमा नेतृत्व गर्ने साथीहरु राम्रै हुनुहुन्छ तर टीका लगाएर मेरो मान्छे र तेरो मान्छे भनेर गर्दिईसकेपछि संस्था त कमजोर हुँदोरहेछ नि । नेपाली काँग्रेस पनि त्यस्तै कमजोर नहोस् भन्ने मेरो चाहना हो । त्यसकारण सहमतिका आधारमा हुँदैन । मलाई लाग्छ, उम्मेदवारीहरु आउँछन् । र, प्रतिस्पर्धै हुन्छ । महाधिवेशनको प्रक्रिया, मोडालिटी त चेञ्ज गर्नेपर्छ, अर्को उपाय नै छैन ।

प्रतिस्पर्धा गर्दाखेरि सभापतिको दाबेदार तपाई पनि हैन रु पहिलेदेखि नै भन्दै आउनुभएको छ।

ममात्रै होइन । अरु पनि हुनुहुन्छ । कतिजना हुनुहुन्छ, अहिले त हामी छलफल गर्दैछौं । कुराकानी गर्दैछौं । मिलाउँदैछौं । समय लाग्छ अलिकति ।

आम मानिसले बुझ्दै आएको चाहिँ अहिलेसम्म काँग्रेसभित्र शेरबहादुर देउवा पक्ष र रामचन्द्र पौडेल पक्ष दुई मुख्य छन् । तर, आगामी महाधिवेशनमा दुईजना मात्र दाबेदार नहुने पक्का भयो हैन ?

दुईजना पनि हुन सक्नुहुन्छ । तीनजना पनि हुन सक्नुहुन्छ । पाँच जना पनि हुन सक्नुहुन्छ । अहिल्यै भन्न सक्ने अवस्था छैन ।

व्यक्तिगतरुपमा तपाईचाहिँ सभापतिको दाबेदार पक्का होइन ?

म पनि एउटा उम्मेदवारको दाबेदार हो ।

मलाई त पटक्कै छैन । शेरबहादुरजी उठ्नुहुन्छ, उठ्नुहुन्न उहाँको व्यक्तिगत कुरा हो । तर, त्यसले नेपाली काँग्रेसको अधिवेशनमा केही असर गरिहाल्ला भन्ने म विश्वास गर्दिनँ ।

‘ब्याक’ फर्कने गरी कि लड्ने नै ?

कस्तो ब्याक ?

अरु कसैलाई, रामचन्द्रजीलाई छाडिदिने कि ?

हैन, हाम्रो पनि त पालो आउनुपर्यो नि त । राजनीतिमा पालो भन्ने कुरा त हुँदैन, तर कार्यकर्ताले कसलाई रुचाउँछन्, त्यसमा भर पर्छ । सबैभन्दा महत्वपूर्ण कुरा यो हो । कसले कार्यकर्ताको मन छोएको छ, त्यो कुरा हो । र, अहिले नेपाली काँग्रेसको जुन अवस्था छ, देशको राजनीतिक अवस्था जुन छ, त्यसलाई कसले लिएर अगाडि बढ्न सक्छ रु भोलि आम निर्वाचन त आउँदैछ, को व्यक्तिले नेपाली काँग्रेसको नेतृत्व गर्यो भने आम निर्वाचनमा काँग्रेसको राम्रो हुन्छ रु यो सबै कार्यकर्ताहरुले हामीलाई मूल्यांकन गरिहाल्छन् नि ।

काँग्रेस सभापति शेरबहादुर देउवालाई सर्वोच्च अदालतबाट प्रधानमन्त्री बन्ने बाटो खुल्यो भने काँग्रेसले सरकारको नेतृत्व गर्छ होला नि होइन ?

गर्नैपर्छ । त्यसमा हामी दबाब दिन्छौं । नगर्ने कुरै हुँदैन ।

महाधिवेशन हुनै लागेका बेला शेरबहादुरजी प्रधानमन्त्री बन्नुभयो भने तपाईहरुलाई प्रतिस्पर्धा गर्न अप्ठ्यारो पर्छ भन्ने पनि छ नि ?

मलाई त पटक्कै छैन । शेरबहादुरजी उठ्नुहुन्छ, उठ्नुहुन्न उहाँको व्यक्तिगत कुरा हो । तर, त्यसले नेपाली काँग्रेसको अधिवेशनमा केही असर गरिहाल्ला भन्ने म विश्वास गर्दिनँ ।

शरबहादुरजी प्रधानमन्त्री भएर सभापतिमा दोहोरिन खोज्नुभयो भने उहाँलाई जित्न सजिलो।

म त अत्यन्तै खुसी हुन्छु । शेरबहादुरजी प्रधानमन्त्री बन्नुस् भनेर म त लागिरहेको छु । अहिले कोशिस गर्दैछु । हुन त मुद्दा कोर्टमा छ । हामीले कोशिस गरेर त केही हुने होइन ।

मान्छेले के भन्छन् भन्ने कुरामा म जान्नँ । के हो बेला भनेको सभापति बन्ने रु मैले केही बुझेको छैन । कपाल धेरै फुल्नुपर्यो कि रु उमेर धेरै हुनुपर्यो कि रु के हुनुपर्यो सोध्नुस् न उनीहरुलाई जसले भन्छन् । जो जन्मिएका थिएनन् । राजा महेन्द्रका पालामा जेल गएको छु । अनि शेखर कोइराला नयाँ भयो रु डाक्टर हो त, के गर्ने त रु कसले रोकेको थियो डाक्टर बन्न उनीहरुलाई ?

काँग्रेसभित्रको अन्तरविरोधले शेरबहादुरको सत्तारोहणलाई असर गर्दैन ?

– गर्दैन । गर्नु पनि हुँदैन ।

यसमा तपाईहरु एक ढिक्का हुनुहुन्छ ?

एक ढिक्का छौं किन नहुनु ?

रामचन्द्रजी सब ?

शंकै नगरौं । नेपाली काँग्रेस एक ढिक्का छ । समस्या लोकतन्त्र र संविधानको कुरा हो । यहाँ शेरबहादुरजी प्रधानमन्त्री हुनुहुन्छ र भोलि शेखर लड्दा के होला भन्ने तपाईंहरुलाई चिन्ता छ भने त्यो चिन्ता नगर्नुस् । आइ एम मोर देन ह्याप्पी । सभापति शेरबहादुर देउवा प्रधानमन्त्री बन्नुस् र १४ औं महाधिवेशनमा उठ्नुस् ।

र, उहाँसँग शेखर कोइरालाले प्रतिस्पर्धा गर्नुहुन्छ ?

– किन नगर्ने रु गर्ने नि ।

तपाई काँग्रेसको पदाधिकारी पनि भइसक्नुभएको छैन । केन्द्रीय सदस्य हुँदा पनि एकैचोटि जम्प गरेर केन्द्रीय सदस्य बनेको भनिन्छ । तपाईले सभापतिमा दाबी गर्ने बेला भएको छैन पनि भन्छन् नि मानिसहरु ?

मान्छेले के भन्छन् भन्ने कुरामा म जान्नँ । के हो बेला भनेको सभापति बन्ने रु मैले केही बुझेको छैन । कपाल धेरै फुल्नुपर्यो कि रु उमेर धेरै हुनुपर्यो कि रु के हुनुपर्यो सोध्नुस् न उनीहरुलाई जसले भन्छन् । जो जन्मिएका थिएनन् । राजा महेन्द्रका पालामा जेल गएको छु । अनि शेखर कोइराला नयाँ भयो रु डाक्टर हो त, के गर्ने त रु कसले रोकेको थियो डाक्टर बन्न उनीहरुलाई रु रोकिएको थिएन त रु जब जब नेपाली काँग्रेस अप्ठ्यारोमा परेको छ । शेखर कोइराला हाजिर छ । शेखर कोइराला नयाँ भयो रु मैले भनें नि कति मान्छे जन्मेका थिएनन् । जब म जेल गएको थिएँ, त्यो बेला कहाँ थिए तिनीहरु रु खाली कुरा गरेर मात्रै हुँदैन । मलाई लाग्छ कि मेरो बेला भइसक्यो । मैले बेला भएको छ कि छैन भन्ने कुरा कार्यकर्ताहरुले लिन जरुरी छ । साथीहरुले निर्णय गर्ने हो ।

हुन त तपाईभन्दा कम उमेरका, छोरा जस्ता गगन थापाहरु पनि दाबी गरिराख्नुभएको छ।

गर्दै हुनुहुन्छ । त्यही त भन्या । बेसी कुरा के हो भने कुरा यहाँ को कहाँ के थियो भन्ने कुरा हो । कोही विदेश बसेको होला, कोही केही गरेको होला । जसरी पनि केही न केही गर्दै हुनुहुन्थ्यो होला नेपाली काँग्रेसका लागि । मैले यहाँ बसेर डाक्टरी गरें, अरुले पनि नेपाली काँग्रेसका लागि गरिराखेका होलान् नि ।

शेखर कोइरालाले समग्र काँग्रेसको नेतृत्व गर्न अलि सक्दैन भनेका हुन् कि ?

त्यो त अवसर पाएपछि नै सक्ने, नसक्ने हुन्छ ।

पदाधिकारीमा बसेको अनुभव चाहिएको हो कि ?

खै, अनुभव भन्ने कुरा पनि देखिएकै छ त । के भइसक्या कहाँ छ पार्टी भन्ने कुरा देख्नु भाको छैन रु अहिले सबै अनुभवदारै मानिसहरु हुनुहुन्छ । सभापति, उपसभापति, महामन्त्रीहरु, सहमहामन्त्री सबै अनुभवदार हुनुहुन्छ पार्टीका कहाँ छ ?

उसोभए अब काँग्रेसमा नयाँ विकल्प चाहिएको ?
होइन, नयाँ सोच चाहिएको हो । मान्छे परिवर्तन गरेर मात्र हुँदैन । नयाँ विचार दिनेलाई र एउटा ड्राइभ गरेर आम निर्वाचनमा अगाडि कसरी लग्न सकिन्छ । त्यो हो हामीले गर्ने ।

मचाहिँ अहिले के देखिराखेको छु भने देशमा तीनवटा फोर्स हुन्छन् । एउटा राइटिस्ट फोर्स ९दक्षिणपन्थी शक्ति०, एउटा सेन्ट्रिस्ट फोर्स ९मध्यमार्गी शक्ति० हुन्छ, जसको नेपाली काँग्रेसले नेतृत्व गर्छ । दक्षिणपन्थी फोर्सको ओलीजीले नेतृत्व गर्नुहुन्छ । र, तेस्रो लेफ्ट फोर्स ९वामपन्थी शक्ति० हुन्छ, जसको माधवजी–प्रचण्डजी, उपेन्द्र यादव, बाबुराम भट्टराईहरुको एउटा हुन्छ । यसरी जान्छ जस्तो लागिराखेको छ ।

नयाँ सोच र नयाँ विचार भन्नुभयो । त्यो नयाँ सोच र विचारको नेतृत्व गर्नका लागि अहिलेसम्म के कति ग्राउण्ड तयार पार्नुभएको छ बताइदिनुस् न ?

अहिले त म कार्यकर्ताहरुसित धेरै सम्पर्कमा छु । यो कोरोनाले गर्दा घुम्न नपाएको हो । अहिले त खाली जुममा मात्र सीमित भइसक्यौं । त्यस्तो अवस्था छ । तर, तपार्इंको केन्द्रीय सदस्यहरु जो माने राख्छौं, बोली बिक्छ, तिनीहरुलाई एक ठाउँमा उभ्याउँदैछौँ । तिनीहरुलाई एक ठाउँमा ल्याएर अगाडि बढ्दैछौँ ।

पछिल्लो समय काँग्रेसभित्रको युवा भनिने सार्वजनिक छवि बनाएका नेताहरुको संयोजन गरेर महाधिवेशनमा जान खोज्नुभएको हो ?

त्यो सबैले गर्न खोजिरहेका छन् । म पनि गर्न खोज्दैछु ।

त्यसमा बीचमा तपाईले नुवाकोटमा छलफल गर्नुभयो । आन्तरिकरुपमा पनि छलफल गरिराख्नुभएको छ । त्यो छलफलले कतिको समझदारीको वातावरण बनेको छ ?

धेरै अगाडि छौँ । परिस्थिति राम्रो बन्दैछ । साथीहरु जोडिने क्रम जारी छ ।

महाधिवेशनका लागि आफ्नो टिम बनाइ सक्नुभयो ?

आधारभूत कुरा के हो भने १५ औँ महाधिवेशनमा युवाहरुको नेतृत्व बनोस् भन्न चाहान्छु । सभापतिलगायतमा त्यो म हेर्न चाहन्छु । मैले भनिराखेको छु, म एक पटकका लागि मात्र हो भनेर । म दुई पटक सभापतिको उम्मेदवार हुन्नँ । एकपटकका लागि मात्र हो । युवाहरुलाई लिएर अगाडि बढ्छु ।

डा। साहेब, तपाईले बेलाबखत काँग्रेसको राजनीतिक लाइनका विषयमा पनि प्रश्न उठाउने गर्नुभएको देखिन्छ । काँग्रेसको आगामी महाधिवेशनमा नेतृत्व त प्रतिस्पर्धाबाट चयन होला, तर राजनीतिक दृष्टिकोणमा चाहिँ विचारधारात्मक प्रतिस्पर्धा हुन्छ कि हुँदैन रु जस्तै– कसैले हिन्दुराष्ट्र हुनुपर्छ भन्ला, चुनाव आउन लागेका बेला वामपन्थीहरुसँग एलाइन्स गर्ने कि गर्नेरनगर्ने विषय उठ्लान् । यहाँको विचारमा काँग्रेसको अबको राजनीतिक लाइन के हुनुपर्छ ?

अहिले त हाम्रो मूलभूतरुपमा नेतृत्वको निर्वाचन हो, अधिवेशन त हुने म देख्दिनँ । अधिवेशन भएको भए नेपाली काँग्रेसको सिंगो ओपिनियन आउँथ्यो । निर्वाचनमा भोट ‘क्यास’ गर्नलाई पनि मानिसहरुले केही कुराहरु भन्छन् ।

मचाहिँ अहिले के देखिराखेको छु भने देशमा तीनवटा फोर्स हुन्छन् । एउटा राइटिस्ट फोर्स (दक्षिणपन्थी शक्ति), एउटा सेन्ट्रिस्ट फोर्स ९मध्यमार्गी शक्ति० हुन्छ, जसको नेपाली काँग्रेसले नेतृत्व गर्छ । दक्षिणपन्थी फोर्सको ओलीजीले नेतृत्व गर्नुहुन्छ । र, तेस्रो लेफ्ट फोर्स ९वामपन्थी शक्ति० हुन्छ, जसको माधवजी–प्रचण्डजी, उपेन्द्र यादव, बाबुराम भट्टराईहरुको एउटा हुन्छ । यसरी जान्छ जस्तो लागिराखेको छ ।

काँग्रेस सेन्टरबाट अलिअलि यताउता गर्छ कि रु किनभने, अहिले पाँच पूर्वप्रधानमन्त्रीको वक्तव्यमा पनि काँग्रेस सभापतिको हस्ताक्षर छ । सोमबार माधव नेपालको निवासमा डेढ घण्टा लामो छलफल भयो । वामपन्थीसँग काँग्रेसको मोर्चा नै बनेको छ । प्रदेशहरुमा काँग्रेस–वाम सहकार्य हुन थालेको छ । काँग्रेस र वामपन्थीवीच सहकार्य बढेको छ।

मलाई व्यक्तिगत रुपमा सोध्नुहुन्छ भने ९कम्युनिस्टहरुसँग० सहकार्य गरेरै जान हुन्छ भन्ने पक्षको मान्छे होइन । तर, कहीँ सिट व्यवस्थापन गर्ने हो भने बेग्लै कुरा हो । अहिले संविधान र लोकतन्त्रको रक्षा प्रमुख भएर आयो । अहिले प्रधानमन्त्री र राष्ट्रपतिजीले संविधान त धुजाधुजा पारिसक्नुभयो । जसरी प्रधानमन्त्री जसरी हिँड्दै हुनुहुन्छ, त्यसबाट लोकतन्त्र पनि खतरामा छ । लोकतन्त्र बचाउनका लागि हामी एक ठाउँमा छौं । लोकतन्त्र र संविधानको एजेण्डासँगै जानेमा कुनै शंका छैन । तर, अरु एजेण्डा त फरक–फरक हुन्छन् नि ।

प्रतिपक्षी भूमिका हामीले नखेलेको भएर ओलीजी हौसिँदै जानुभएको हो कि होइन रु त्यसलाई लुकाउन जहिले पनि, जहाँ पनि विदेशी देख्न हुन्छ रु राम्ररी शासन चलाउनु न कहाँबाट विदेशी आउँछन् रु किन आउँछ रु उत्तर–दक्षिणको मात्र होइन, कुनै पनि विदेशीको मुख्य स्वार्थमा असर परिरहेको छ भने उनीहरु सतर्क रहन्छन् । त्यो त हामीले पनि विचार गर्नुपर्यो ।

पुस ५ मा पहिलोचोटि प्रतिनिधिसभा विघटन हुँदा कम्युनिस्ट र काँग्रेसबीचमा संयुक्त मोर्चाबन्दी गरेर आन्दोलनमा जाने कि काँग्रेस एक्लै जाने भन्ने बहस चलेको थियो । त्यतिखेर डा। शेखर कोइराला कम्युनिस्टसँग सहकार्य नगरी काँग्रेस एक्लै उभिनुपर्छ भन्नुहुन्थ्यो।

– मैले नेपाली काँग्रेसका कार्यकर्ताको मन पनि त बुझ्नुपर्यो । तपाईंको प्रश्न र आजको परिस्थिति भिन्नै छ । ओलीको विकल्पमा नेपाली काँग्रेसको नेतृत्वमा सरकार बनाउन माओवादी केन्द्र, माधव नेपाल खेमा, जसपाको एउटा खेमा सँगै छ, त्योबेलामा थिएन । अर्को कुरा, त्योबेला नेपाली काँग्रेसका कार्यकर्ताको मानसिकता हामी एक्लै आन्दोलनमा जानुपर्छ भन्ने थियो ।

त्यसोभए बामपन्थीहरुलाई काँग्रेसले उपयोग गरेको हो भन्न मिल्छ ?

होइन, त्यो सोच्दै सोच्नुहुन्न । अहिलेको अवस्थामा संविधानको रक्षा र लोकतन्त्रको संरक्षण जुन जुन पार्टीले गर्छ, त्योसित सहकार्य गरेरै जान्छौं ।

काँग्रेस–कम्युनिस्टसँगको सहकार्य गर्नुुहुँदैन भनेर डाक्टरसा’बले बीपी कोइरालाको सन्दर्भ पनि उल्लेख गर्नुहुन्थ्यो । अहिले संविधान र लोकतन्त्र जोगाउन अनि काँग्रेसको नेतृत्वमा सरकार बनाउन वामपन्थीसँगको सहकार्य स्वाभाविक छ भन्नुभयो । आगामी चुनावमा पनि काँग्रेस र वामपन्थीशक्तिबीच।

यो त मेरो विचार हो । त्योबेलासम्म हाम्रो अधिवेशन भइसक्छ । धेरै एजेण्डाहरु छन् । त्यो एजेण्डाबारे हामीले छलफल गरेका छैनौं । हाम्रो मुख्य ध्यान संविधान र लोकतन्त्रमाथि हो । त्यसैले अहिलसँगै हिड्नैपर्छ । कसैसित अन्य बाटो छैन । सरकारमा जाने, नजाने कुरा छ । हामी प्रदेश २ मा सरकारमा गयौं । जान हुन्थ्यो, हुँदैन थियो, त्यो बहसको विषय हो । तर, लोकतन्त्र र संविधानलाई बचाउन हामी एक ठाउँमा उभिएका छौं, यो महत्वपूर्ण हो । नत्र त संविधानै जाने अवस्था आइसक्यो नि ।

सिद्धान्ततः आगामी चुनावमा काँग्रेस–वाम गठबन्धन भयो भने त्यसलाई अस्वभाविक मान्न मिल्दैन ?

पार्टीले निर्णय गर्यो भने हामी मानिहाल्छौं नि

 

 

सिट मिलाएर जाने हो कि कसरी जाने हो बसेर अरु छलफल गर्नुपर्छ । सभापति शेरबहादुरजी, रामचन्द्रजीहरुले छलफल गरिरहनुभएको होला । हामी त्यसमा संलग्न छैनौं ।

सभापतिले अहिले जे गरिराख्नुभएको छ, त्यो गलत गर्नुभयो भन्ने होइन ?

होइन । अहिलेलाई त हामीलाई बाटै छैन । अहिले के बाटो छ रु संविधानै रहेन भने कोसित लड्ने रु त्यसका लागि पनि हामी एक ठाउँमा उभिनुपर्यो नि त ।

पाली काँग्रेसले कडाइका साथ प्रमुख प्रतिपक्षीको भूमिका खेलेको भए ओलीजीले यसरी काम गर्नुहुन्थ्यो रु प्रचण्डजी र माधवजी त सरकारमै हुनुहुन्थ्यो, प्रचण्डजी र माधवजीले भन्न मिल्छ रु उहाँहरु त सरकारमै हुनुहुन्थ्यो, अहिले पो अलग हुनुभयो । तीन वर्ष त उहाँहरुसँगै हुनुहुन्थ्यो । संसदमा हरेक गलत कामको माधवजी र प्रचण्डजीले समर्थन गरेको हो कि होइन रु हामी दोष अर्कालाई लगाइराखेका छौं । यसरी देश चल्न सक्दैन ।

केही दिनअघि पाँच पूर्वप्रधानमन्त्रीको संयुक्त विज्ञप्ति आएको छ । त्यसको अन्तिममा विदेशी हस्तक्षेप हुनुहुँदैन भन्ने भावको वाक्यांश परेको छ । यसलाई कसरी हेर्नुहुन्छ रु के नेपालमा अहिले साँच्चै विदेशको हस्तक्षेप बढ्दै गएको हो ?

सबैभन्दा महत्वपूर्ण कुरा पूर्वप्रधानमन्त्रीज्यूलाई भन्ने भन्दैछु । उहाँहरु देशको प्रधानमन्त्री भएर कम्तिमा पनि सबैजना मिलाउँदा १०र१२ वर्ष सरकार चलाउनुभयो होला । हामीभन्दा उहाँहरुले धेरै अप्ठ्यारा बुझ्नुहुन्छ । तर, कहाँ के बोल्ने भन्ने कुरा हुँदैन रु यो कुरा जरुरी छ ।

हाम्रो कमीकमजोरीका कारण यो ९हस्तक्षेप० भएको हो । प्रतिपक्षी भूमिका हामीले नखेलेको भएर ओलीजी हौसिँदै जानुभएको हो कि होइन रु त्यसलाई लुकाउन जहिले पनि, जहाँ पनि विदेशी देख्न हुन्छ रु राम्ररी शासन चलाउनु न कहाँबाट विदेशी आउँछन् रु किन आउँछ रु उत्तर–दक्षिणको मात्र होइन, कुनै पनि विदेशीको मुख्य स्वार्थमा असर परिरहेको छ भने उनीहरु सतर्क रहन्छन् । त्यो त हामीले पनि विचार गर्नुपर्यो ।

उसोभए पूर्वप्रधानमन्त्रीको वक्तव्यमा विदेशी हस्तक्षेप भनिनु असान्दर्भिक भयो ?

त्यसरी वक्तव्य निकाल्नुहुँदैन थियो । त्यसले राम्रो गर्दैन क्या । कूटनीतिक हिसाबले जानुपर्छ । पूर्वप्रधानमन्त्रीलाई धेरै कुरा थाहा हुन्छ । हामीहरुलाई थाहा हुँदैन । तर, यसमा मैले के भन्न खोजेको हो भने हाम्रो कारणले भएको हो कि खाली विदेशी देख्नुहुन्छ उहाँहरु रु नेपाली काँग्रेसले कडाइका साथ प्रमुख प्रतिपक्षीको भूमिका खेलेको भए ओलीजीले यसरी काम गर्नुहुन्थ्यो रु प्रचण्डजी र माधवजी त सरकारमै हुनुहुन्थ्यो, प्रचण्डजी र माधवजीले भन्न मिल्छ रु उहाँहरु त सरकारमै हुनुहुन्थ्यो, अहिले पो अलग हुनुभयो । तीन वर्ष त उहाँहरुसँगै हुनुहुन्थ्यो । संसदमा हरेक गलत कामको माधवजी र प्रचण्डजीले समर्थन गरेको हो कि होइन रु हामी दोष अर्कालाई लगाइराखेका छौं । यसरी देश चल्न सक्दैन ।

पछिल्लो समय नेपालमा विदेशी हस्तक्षेप बढेको छैन त रु जस्तो– रअका मान्छे बालुवाटारभित्रै आए, केपीजीले राष्ट्रवादको कुरा गर्नुहुन्थ्यो, अहिले।

रअको मात्र किन कुरा गर्नुहुन्छ रु किन चिनियाँ राजदूतको कुरा गर्नुहुन्न रु राष्ट्रपति र प्रधानमन्त्रीकहाँ दिनदिनै जानुपर्ने जरुरत के रु त्यसोभए सबैको कुरा गरौं न ।

हस्तक्षेप बढेकै रहेछ । पूर्वप्रधानमन्त्रीको वक्तव्य स्वभाविक देखियो नि।

तपाईंले बुझ्नुभएन । दुई ठूला छिमेकी देशको कोर इन्ट्रेस्टमा हुन्छ । त्यसमा हलचल भएको छ भने उनीहरु सतर्क हुन्छन् । अनि घुम्न थाल्छन् । त्यो स्वाभाविक हो नि ।

भनिन्छ, अहिले दक्षिणको छिमेकीले केपी ओलीलाई साथ दिएको छ दक्षिणको आडभरोसा पाएरै उहाँले सरकार नछोड्नुभएको भन्ने भाष्य बनेको देखेर पूर्वप्रधानमन्त्री त्यो वक्तव्य आएको हो कि ?

हामी आफूले नगर्ने, हामीले नसम्हाल्ने, अनि सधैं विदेशीलाई दोष देखाइरहने रु अबको जमानामा हामीले त्यसरी गर्न थाल्यौं भने हाम्रो विश्वसनीयता कहाँ रहन्छ रु नेपालीको विश्वासनीयता के छ रु खोपजस्तो महत्वपूर्ण कुरा किन्छौं भन्दा पनि हामी पाइराखेका छैनौं । विश्वसनीयता त त्यो तहमा रहेछ नि त, सरकारले जेसुकै भनोस् न । हामी कहाँ छौं भन्ने कुरा छुट्याउनुपर्यो । अनि, कूटनीतिकरुपमा समाधान गर्दै जानुपर्छ । कूटनीति भनेकै त्यही हो । यहाँ पूर्वप्रधानमन्त्रीले बोलिदिनुभयो । यसले हलचल त ल्यायो । तर, त्यो हलचलले समाधान गर्छ रु केही गर्छजस्तो मलाई लाग्दैन ।

यो विषयमा आफ्नो पार्टी सभापतिलाई भन्नुभएन ?

म भर्खर विराटनगरबाट आएको छु । भन्छु, किन नभन्ने ?

डाक्टर शेखर कोइरालामाथि के आरोप लाग्ने गरेको सुनिन्छ भने ठोस दृष्टिकोण दिनुपर्ने राष्ट्रिय मुद्दाहरूमा तपाई ‘रिजर्भ’मा बस्नुहुन्छ । जस्तै– नागरिकता विधेयको विषयमा पनि बोल्नुभएन।

मलाई कसैले सोधेकै छैन । मैले बोलिराखेको छु । नागरिकताका विषयमा म स्पस्ट छु । कोही पनि व्यक्ति देशमा अनागरिक भएर बस्न सक्दैन । जन्मसिद्धको आधारमा नागरिकता दिएको छ, अनि उनीहरुका छोराछोरीलाई वंशजका आधारमा नागरिकता दिने कि नदिने रु त्यो भन्नेबित्तिकै तपाई हाम्रो दिमागमा दक्षिण ९भारत० तिर मात्र दिमाग जान्छ । उत्तर ९चीन०तिर पनि त्यत्तिकै समस्या छ । पूर्वतिर पनि त्यत्तिकै समस्या छ । पश्चिमतिर पनि त्यत्तिकै समस्या छ भन्ने कुरा बुझौँ ।

 

म किन भन्दैछु भने ०६२/६३ को आन्दोलनपछि २६ लाख ७० हजारले नागरिकता लिए । मान्छेले यसरी बढाइ–चढाइ गरे कि ३० लाखले तराई–मधेसमै पाए भनियो । त्यो होइन । गृह मन्त्रालयको तथ्यांक अनुसार १३ लाख हिमाल र पहाडमा छन् । १२ लाख तराई– मधेसमा छन् । एक लाख ६० हजारले १५ वर्ष नेपालमा बसिसकेका र तीनजना नागरिकको सिफारिसपछि नागरिकता पाएका थिए । सबै दक्षिणको होइन नि । झापादेखि कञ्चनपुरसम्म छन् । तिब्बतसँग जोडिएका ताप्लेजुङ र गोरखाका मानिस पनि छन् ।

नागरिकता दिनुपथ्र्यो । तर, नागरिकताजस्तो संवेदनशील विषय अहिलेको सरकारले तीन वर्षसम्म संसदमा छलफल चलाएको पनि मलाई थाहा छैन । कति छलफल भयो, भएन । अनि हठात् आएर अध्यादेश ल्याउन हुल्छ रु त्यो गलत हो ।

भनेपछि प्रक्रिया गलत भयो, तर नागरिकता दिनुपथ्र्यो ?

आमाबाबु जन्मसिद्धको नागरिक, अनि छोराछोरीले नपाउनु रु त्यो त गलत हो । मेरो त्यो भनाइ हो । नागरिकता विधेयकभन्दा संवेदनशील विधेयक नै हुँदैन । त्यो विधेयक अध्यादेशबाट ल्याउन हुन्छ रु त्यो कुरा गर्नुहुँदैनथ्यो । नागरिकता दिने कुरा संविधानसम्मत छ । नागरिकताका धेरै इस्यु छन् । अरुलाई थाति राखेर यी दुई विषयमा छलफल गरे पनि हुन्थ्यो नि त । संसद तीन वर्षदेखि के गरेर बसेको थियो ।

के देखिन्छ भने प्रधानमन्त्री आफू कमजोर भएका बेलामा नागरिकताको विषय कुर्सीसँग साट्न थालेको देखिन्छ । त्यो गलत हो । नागरिकताको विरोधी पनि होइन, समर्थनको पक्षमा पनि होइन । तर, पाउनुपर्ने पाउनुपर्यो, रोक्नुभएन । कोही पनि अनागरिक हुनु भएन ।

अहिले अध्यादेशलाई कार्यान्वयन गर्न अदालतले अन्तरिम आदेश दिएको छ । यसलाई के भन्नुहुन्छ ?

त्यो त आउने नै थियो । कानुन बनाउँदा त प्रश्न नै उठ्ने थिएन नि । कसले रोक्ने थियो रु संविधानमै व्यवस्था छ ।

अर्को आरोप– चुच्चे नक्सा पारित गराउने विषयमा काँग्रेसले केन्द्रीय समितिबाट निर्णय लिँदा डाक्टरसा’ब मोरङ गएर बस्नुभयो । बैठकमा पनि प्रश्न उठेको भन्ने छ।

उठ्यो होला । उठाउनेले उठाउँछन् नि । त्योबेला के थियो, तपाईंलाई थाहा थिएन रु कोरोना थियो । लकडाउन थियो । आउन सक्ने अवस्था थिएन । एकदिनको नोटिसमा केन्द्रीय कमिटीको बैठक बोलाइएको छ । अनि कसरी आउने ?

नक्शाका बारेमा तपाईंको धारणा के हो ?

त्यो नेपालको हो । यो हल्ला गरेर जसरी प्रधानमन्त्रीजीले संसदमा बोल्नुभयो । त्यो गलत हो । सत्यमेय जयते सिंह मेयजयते भन्ने हिसाबले जुन बोल्नुभयो, त्यसरी कसैले बोल्न । तर, त्यो नेपालको भूभागको हो । हामीले कूटनीतिक ढंगले सल्ट्याउनुपर्छ । यस्ता कुरा बाहिर ल्याएर हुँदैन । अन्तराष्ट्रिय अभ्यास हेर्दैनौँ हामी । खाली बोलेर मात्र हुन्छ रु कूटनीतिक छलफल गर्दै जानुपर्यो ।

फेरि काँग्रेस महाधिवेशनकै प्रसंग । तपाईंले १४ औं महाधिवेशनमा सभापतिमा दाबी गरिराख्नुभएको छ, तपाईंका राजनीतिक एजेण्डाहरु के छन् रु काँग्रेसलाई कस्तो बनाउने सोच्नुभएको छ ?

बीपीले दिएर जानुभएको राष्ट्रियता, प्रजातन्त्र, समाजवाद नेपाली काँग्रेसको एउटा विचार छ । समाजवादका कुरामा हामीले पुनर्विचार गर्नुपर्ने आवश्यकता छ । अहिलेको विश्वलाई हेरेर कस्तोखालको समाजवादी भनेर गम्भीर छलफल गर्नुपर्ने मैले देखेको छु । लोकतन्त्रका कुरामा जुन समावेशिताको कुरा जोडिएका छन्, त्योबेला थिएन । अहिले संविधानमै छ ।

सबैभन्दा महत्वपूर्ण संविधानलाई टेके अगाडि बढ्नुपर्छ । लोकतन्त्रका आधारभूत सिद्धान्तलाई मान्नुस्, कानुनी राज्यलाई मान्नुस् । सबैभन्दा महत्वपूर्ण गुड गर्भनेन्सको कुरा छ । भ्रष्टाचार विश्वभरि छ । तर, नेपाल एकदमै नराम्रो अवस्थामा छ । भ्रष्टाचारमा शून्य सहनशीलताका कुरा गर्छौं । त्यसलाई मूर्त रुप दिनुपर्यो । यसका लागि काँग्रेसको महाधिवेशनमा टीका लगाएर ल्याउने काम गर्नुहुँदैन ।

नेपाली काँग्रेसमा उर्जावान युवाहरुलाई कसरी आकर्षित गर्ने भन्ने छ । अबको जमाना युवाको हो । त्यो उर्जावान युवाहरुलाई आकर्षित गर्नका लागि हामीले केही न केही दिनुपर्छ । स्थानीय तहमा ६० प्रतिशत युवालाई क्रियाशील पनि दिने र स्थानीय तहमा टिक पनि दिने । नगरपालिको मेयर, उपमेयर, गाउँपालिकाको अध्यक्ष, उपाध्यक्ष, वडा अध्यक्ष सबैमा ६० प्रतिशत युवालाई स्थान दिने । प्रदेशमा ५०–५० र केन्द्रमा ४०–६०को प्रतिनिधित्व गराउनुपर्छ । त्यसले नेपाली काँग्रेसप्रति मैले पनि अवसर पाउँछु भनेर युवा आकर्षित हुन्छन् । त्यसो गर्दा पाँच वर्षपछि युवाहरु माथिल्लो लेबलमा पुगिहाल्छन् । अनुभव र उर्जाको कम्बिनेसनले त्यो बनाउन सकिन्छ ।

दोस्रो कुरा, अहिलेका युवाहरु काँग्रेसको चारतारे झण्डा, रुख चिन्हमा धेरै महत्व राख्दैनन् । उनीहरुले खोजेका छन् मेरो भविष्य कसरी सुनिश्चित हुन्छ । म उद्यमशील कसरी बन्छु । उर्जावान त छन् उनीहरुलाई उद्यमशीलतातिर हामीहरुले लग्न सक्नुपर्छ ।

समाजवादको कुरा गर्दा शिक्षा र स्वास्थ्यमा सबैको पहुँच हुनुपर्छ । हस्पिटल, कलेजहरु प्राइभेट खुल्दा पनि मलाई मतलब छैन । तर, दर्दनाक अवस्थामा रहेका सरकारी अस्पताल र स्कुलहरुको स्टाटस अनुसार सुविधासम्पन्न राम्रो हस्पिटल वा स्कुल हुन जरुरी छ । शिक्षा र स्वास्थ्यलाई त्यो गरिएन भने भोलि हामीले जतिसुकै कराए पनि दुई वटा वर्ग खडा भइराखेको हुन्छ । एउटा हुने खाने वर्ग अर्को नहुने वर्ग हुन्छन् । यो खाडल पुरै बराबर त हुँदैन । तर, त्यो खाडललाई पुर्ने काम त गर्नुपर्यो । त्यो शिक्षा र स्वास्थ्यले मात्र गर्छ । त्यो मेरो पहिलो प्राथमिकता हुन्छ ।

त्यसपति कृषिमा जोड दिनुपर्छ । हेर्नुस् त हामी कति आयात गर्छौं । खाद्यन्न यति आयात गर्छौं । २०१८ सालसम्म हामी चामल निर्यात गथ्र्यौं । त्यसपछि हामी आयात गरेको गर्यै छौं । कर्णालीमा यहाँबाट चामल जान्छ । त्यहाँको मार्सी चामल खाँदैनन् । हामी खान्छौं यहाँ ल्याएर ।

अब हामी नयाँ तरिकाले जानुपर्यो । त्यसमा पनि कृषि क्षेत्रलाई उद्योगसँग जोड्न सक्नुपर्छ । तर, अहिले कोरोनाको मार छ । कति वर्ष जाने हो, थाहा छैन । कोरोनाको प्रभाव कतिसम्म जान्छ भनेर हामीलाई मात्र होइन विश्वलाई पनि थाहा छैन । अहिले दैनिक ज्याला मजदुरीलाई सबैभन्दा अप्ठ्यारो परेको छ । काम पनि छैन । खान पनि पाएका छैन । हामीले केही न केही त पर्नुपर्यो नि । सरकारले केही गर्नुपर्दैन । खान नपाएकोहरुको पहिचान गर्न सकिन्छ । ६ हजार ७४३ वटा वडा छन् । अति विपन्न कति छन् भनेर ती वडाहरुलाई सात दिनभित्र तिमीहरूको रेकर्ड ल्याऊ भन्नुपर्यो । त्यो त गर्न सकिन्छ । जम्मा दश लाख रहेछन् । हप्ताको १२ सय दिनुभयो भने १० अर्ब हुन्छ । अहिले मान्छेलाई बाँच्न सक्ने त बनाउनुपर्यो । यस्ता कुरामा हाम्रो ध्यानै गएको छैन ।

 

#ratopati