सुर्खेत – जिल्लाको लेकवेशी नगरपालिका–१, रातामाटेका निराज परियार उमेरले १० बर्षका भए । उनी गाउँको शान्ती सृर्जना आधारभुत विद्यालयमा कक्षा–३ मा अध्ययनरत विद्यार्थी हुन् ।  जन्मजात एल्बोनिज्म रोगले आँखाको गेडि हल्लिने र फोकस गर्न नसक्ने समस्याका कारण उनलाई सानैदेखि प्रष्ट आखाँ देख्न समस्या भएको छ ।

निराजको आखाँको दृष्टि कमजोर हुदाँ पढाइमा समेत निकै सकस परेको थियो । तर समस्या पहिचानपछि हाल निराजले चस्माको नियमित प्रयोगगर्न थालेपछि अक्षर चिन्ह्र सजिलो भएको छ । भने शैक्षिक गुणस्तर तथा सिकाइमा पनि सुधार आउने अपेक्षा गरिएको छ ।

 ‘निराजलाई केहि बर्षअघि तिलगंगा आँखा प्रतिष्ठान काठमाडौं लगेर आँखा जाँच गरी नियमित चस्मा र औषधिको प्रयोग गरायौं । तर एक महिनामै चस्मा फुट्यो र औषधि पनि सकियो’ निराजकी आमा कल्पना परियारले भनिन्, ‘त्यसपछि निराजले नत चस्मा लगाउन पायो । नत औषधि किनेर ल्याइदियौं । जसले गर्दा निराजको आखाँ झन्झन् कमजोर बन्दै गए ।’

श्रीमान बैदेशिक रोजगारीमा रहेकाले आफु घरायासी काममा व्यस्त रहने र आर्थिक समस्याका कारणले निराजको समयमै उपचार गर्न नसकेको कल्पनाले स्विकार गरिन् । कल्पनाका छोरा निराजसँगै छोरी निस्मा परियारको पनि आखाँको दृष्टि कमजोर रहेको पहिचान भएको छ । १२ बर्षिय निस्मा कक्षा–५ मा अध्ययनरत छिन् ।

विद्यालय आखाँ स्वास्थ्य कार्यक्रम अन्तर्गत विद्यालयमै आखाँको दृष्टि परिक्षण गरिएपछि उनीहरुको आखाँको दृष्टि कमजोर रहेको पृष्टि भएको हो । आखाँको दृष्टि परिक्षणपछि आइ कियर फाउण्डेशन र नेपाल रेडक्रस सोसाइटी सुर्खेत आँखा अस्पतालको सहयोगमा हाल उनीहरु दुबै जनाले चस्मा प्रयोग गर्दै आएका छन् ।

चस्मा प्रयोगपछि निराज र निस्मालाई मात्रै होइन लेकवेशी नगरपालिकाका करिब ९० जना विद्यार्थीलाई समेत आखाँको सुरक्षासँगै पढाईमा पनि सहज भएको छ । विद्यालय आखाँ स्वास्थ्य कार्यक्रम अन्तर्गत लेकवेशीमा रहेका ५० वटा विद्यालयमा अध्ययनरत आठ हजार बढि विद्यार्थीको आखाँको दृष्टि परिक्षण गरिएको थियो । जसमध्ये ९० जना विद्यार्थीको आँखाको पावर कमजोर रहेको र चस्मा प्रयोग गर्नुपर्ने अवस्था पहिचान भएको हो ।

आइ कियर फाउण्डेशनको सहयोगमा हाल उनीहरु सबै विद्यार्थीलाई विद्यालयमै पुगेर निशुल्क चस्मा समेत वितरण गरिएको छ । पहिलो चरणमा प्रत्येक विद्यालयका एक÷एक जना शिक्षकलाई आखाँको दृष्टि परिक्षण सम्बन्धि तालिम दिइएको थियो । तालिम प्राप्त शिक्षकले विद्यार्थीको आखाँको दृष्टि परिक्षण गरेपछि दोस्रो चरणमा हरेक विद्यार्थीको आखाँको पावर अनुसारको चस्मा बनाएर वितरण गरिएको हो ।

आखाँको दृष्टि कमजोर रहेका लेकवेशीका सबै विद्यार्थीहरुलाई कक्षाकोठामा बस्दा शिक्षकले बोर्डमा लेखेको अक्षर देख्न समस्या भएको थियो । लेकवेशी–९ स्थित खाँडदेवि मा.वि चौरासेमा कक्षा–८ मा ध्ययनरत १३ बर्षिया सुस्मिता आचार्यले निशुल्क चस्मा पाएकोमा खुसी व्यक्त गरिन् ।

‘आँखाको गेडी दुख्ने र चाँडै थाक्ने, एकछिन पढ्ने बित्तिकै मधुरो देख्ने, टाउको दुख्ने र आँशु बग्ने समस्या थियो’ उनले भनिन्, ‘धेरै पढ्दा मधुरो देखेर किताबलाई आँखा नजिकै लैजाने गथ्र्ये तर चस्माको प्रयोगले सहज भयो ।’

सुस्मिताको दाईने आखाँको नशा खुम्चिएको कारण पनि आखाँ कमजोर बन्दै गएको हो । सानो उमेरमा आखाँ पाक्दा घरपरिवारले फरक औषधि प्रयोग गरिदिएकाले आफ्ना आखाँ कमजोर बनेको उनी बताउछिन् ।

लेकवेशी–६ कल्याण स्थित सरस्वती मा.वि मा अध्ययनरत दिदी–बहिनी अस्मिता र रोशनी शाहीको पनि आखाँको दृष्टि कमजोर रहेकाले चस्मा प्रयोग गर्नुपर्ने अवस्था रहेको छ । कक्षा–५ मा अध्ययनरत अस्मिता र कक्षा–३ मा अध्ययनरत रोशनीले आखाँ जाचँपछि चस्मा लगाएर पढ्दा स्पष्ट देखिनुका साथै टाउको दुख्ने समस्या पनि हटेको बताइन् ।

चन्द्रज्योती मा.वि चन्द्रपुरमा कक्षा–२ मा अध्ययनरत ६ बर्षिया शोभा कार्कीलाई समेत पढ्दा आखाँ दुख्ने र कक्षामा बस्दा शिक्षकले बोर्डमा लेखेको अक्षर नदेख्ने समस्या थियो । आँखा परिक्षणपछि चस्मा प्रयोग गर्दा सहज भएको उनी बताउछिन् ।

‘आँखाको दृष्टि कमजोर हुदाँ पनि आर्थिक अभावका कारण सदरमुकाम पुगेर आँखा परिक्षण गरी चस्मा किन्ने वातावरण थिएन’ विद्यार्थी सुनिता रोकायाले भनिन्, ‘तर विद्यालयमै आँखा जाँचपछि निशुल्क चस्मा पाउँदा हामीलाई ठुलो राहत पुगेको छ ।’

१६ बर्षिया सुनिता रोकाया जीवनज्योती मा.वि दशरथपुरमा कक्षा–८ मा अध्ययनरत छिन् । ६ बर्षको उमेरमा बुवाको निधनपछि आमाले अर्को बिहे गरेर गएको पीडा र आफन्तको घरमा बसेर पढ्दाको दुःखले समेत आफ्नो आँखा कमजोर बन्दै गएको उनलाई महशुस भएको छ ।

आँखाको दृष्टि कमजोर भएका विद्यार्थीबाट जवरजस्ती सिकाइ गुणस्तर खोज्नु आफ्नो पनि कमजोरी रहेको भन्दै विद्यालय आखाँ स्वास्थ्य कार्यक्रमपछि आफ्नो पनि आँखा खुलेको लेकवेशी नगरपालिकाका शिक्षकहरुले बताएका छन् ।

‘विद्यर्थाी पछाडी बस्यो किन लेखेन ? भनेर गाली गथ्र्यौ । उसले राम्रोसँग अक्षर नै नदेखे कसरी पढ्न र लेख्न सक्छ’ सरस्वती मा.वि का शिक्षक चन्द्र खड्काले भने, ‘जवरजस्ती शैक्षिक गुणस्तर खोज्नु हाम्रो पनि कमजोरी रैछ । अहिले आएर हाम्रो पनि आखाँ खुल्यो ।’

आगामी बर्षहरुमा विद्यार्थी भर्ना गर्दा हरेक विद्यार्थीको सुरुमै आँखाको दृष्टि परिक्षण गरेर सोही अनुसार अघि बढ्नपर्ने शिक्षक धर्मदत्त पौडेल बताउँछन् । जीवनज्योती मा.वि दशरथपुरका प्रधानाध्यापक तिर्थप्रसाद पौडेलले विद्यालय आखाँ स्वास्थ्य कार्यक्रमले विद्यार्थीको स्वास्थ्यप्रति गम्भिर बनाएको भन्दै पढाई भन्दा पहिले विद्यार्थीको स्वास्थ्य अवस्थामा ध्यान दिन जरुरी रहेको बताए ।

लेकवेशी नगर प्रमुख उमेशकुमार पौडेलले विद्यालय आखाँ स्वास्थ्य कार्यक्रम प्रभावकारी रहेको भन्दै यसलाई निरन्तरताका लागि नगरपालिकाले पनि जोड दिने बताए ।

‘आखाँ कमजोर हुदाँ जीवन त जसोतसो चल्छ, तर अध्ययन, अध्यापनमा निकै चुनौती हुन्छ’ उनले भने, ‘त्यसैले विद्यार्थी पढ्नुभन्दा पहिले मानसिक तथा शाररिक रुपमा पनि स्वस्थ्य हुनुपर्छ, यसमा सजिलै आँखा देख्नु पहिलो महत्वपूर्ण कुरा हो ।’

स्कुल पढ्दा आँखा कमजोर हुनुको पीडा आफुले पनि भोगेको भन्दै विद्यार्थीलाई चस्मा अनिवार्य प्रयोग गर्न जरुरी रहेको उनको भनाइ छ । ‘जीवनको सबैभन्दा ठुलो कुरा पढाई हो, त्यही पढाइमा आँखा बाधक बन्दा परिस्थिती असहज हुन्छ’ उनले थपे, ‘चस्माको मुल्य भन्दा विद्यार्थीको समस्या पहिचान गर्नु ठुलो कुरा हो । यस्ता कार्यक्रममा नगरपालिका आवश्यक सहयोग गर्न तयार छ ।’

यता आखाँ स्वास्थ्य कार्यक्रम कार्यान्वयनमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्नु भएका नेपाल रेडक्रस सोसाइटी सुर्खेत शाखा सभापती रामलाल आचार्यले विद्यालय तथा समुदायमा आधारीत सेवामुलक गतिविधि जारी रहेको बताए । ‘बालबालिकाले चश्माको शिशा कोर्ने, भाँच्ने, फुटाउने जस्ता काम गर्नसक्छन्’ उनले भने, ‘त्यसैले चश्माको सुरक्षा र मर्मत–सम्भारमा पनि अभिभावकले उत्तिकै ध्यान दिन जरुरी छ ।’

सुर्खेत आँखा अस्पतालका नेत्र अधिकृत प्रेम दिक्षितले आखाँ स्वास्थ्य कार्यक्रम अन्तर्गत नियमित कार्यक्रम जारी रहने बताए । ‘नियमित चश्मा लगाउनाले बालबालिकामा स्पष्ट देख्नसक्ने क्षमताको क्रमिक विकास हुँदै जान्छ’ उनले भने, ‘उमेर बढ्दै जाँदा विद्यार्थीको चश्माको पावर पनि परिवर्तन गर्नुपर्ने हुनाले चिकित्सकको सल्लाह अनुसार अभिभावकले नियमित रुपले अस्पतालमा जाँच गराउनु पर्छ ।’