काठमाडौं – जब वस्तुको र मालको उत्पादन गरिन्छ, त्यो श्रमबजारमा पुग्छ। पूँजीपति र श्रमिक वर्ग किन्ने र बेच्ने उद्देश्यले बजारमा प्रवेश गर्दछन्। पूँजीपतिले मुद्रा खर्चन्छ र श्रमिकको माल किन्दछ। उसले श्रमिकलाई उत्पादित मालको पुरा मूल्य (उपयोगंश्रम) नदिएर श्रम मालको मूल्य र ज्याला मात्र दिएर अतिरिक्त मूल्य सिर्जना गरिरहेको हुन्छ।
मुद्रा प्रयोग गरेर किनेको मालमा उसले अतिरिक्त मूल्य सिर्जना गरेर पुनः मुद्रामा नै बदल्छ। पूँजीबाट पूँजीको उत्पादन गर्छ। अतिरिक्त मूल्य र पूँजीको सञ्चयले यस्तो अवस्थामा पुर्याउँछ कि, उ अब श्रमशक्तिलाई मात्र किन्दैन, उत्पादनका साधनहरुलाई समेत पूँजीमा बदल्छ। यसले सामुहिक उत्पादनमाथि नीजि स्वामित्वलाई बढाउँछ। यो पूँजीवाद हो। यसले आत्मनिर्भरतालाई ह्रास गर्दै लान्छ। एक तप्का स्वयम् माल बनिरहेको हुन्छ,अर्को तप्का मालिक।
समाजवादमा बहुसँख्यकको शासन हुन्छ जसमा, सामूहिक उत्पादनमाथि र उत्पादनका साधनहरुमाथि सामूहिक स्वामित्व हुन्छ। उत्पादनका साधनहरुमा नीजि स्वामित्वको उन्मूलन गरिन्छ। श्रम गर्नु सबैका लागि अनिवार्य हुन्छ। प्रत्येकबाट उसको योग्यताअनुसार र प्रत्येकलाई उसको आवश्यकताअनुसार भन्ने महान् नियम यसमा हुन्छ। सामूहिक उत्पादन,समान वितरण र सामूहिक स्वामित्वसँग जोडिएको हुनाले समाजवादले कसैलाई माल बनाउँदैन, कँगाल बनाउँदैन बरु सबैलाई साझा सह(अस्तित्वमा जोड्छ। हाटबजार यसैको एउटा अभ्यास हो, ग्रामिण क्षेत्रको बजारको एक रुप हो। प्रथमतः यसले स्थानिय उत्पादन र आत्मनिर्भरतामा जोड दिन्छ।
हाटबजारमा आफ्नो उत्पादनलाई श्रमिकले सिधै उत्पादित मालको मूल्य अनुसार बेच्छ, जसमा मालको मूल्य र श्रमको मूल्य दुबै सँग्रहित भएको हुन्छ। श्रमिकले मालको मू्ल्य आफै निर्धारण गर्छ। हाटबजारमा मालको विनिमय पनि गरिन्छ । जस्तैः १ किलो स्याउ ,१ कोदालो। एक किसिमको उपयोग मूल्यलाई अर्को किसिमको उपयोग मूल्यसँग साँटिने मूल्य नै विनिमय मूल्य हो। उपयोग मूल्य भनेको वस्तुको भौतिक अन्तरवस्तु हो जस्लाई एकपटक वेवास्ता गर्दिने हो भने, एउटा कुरा हामी भन्न सक्छौँ हरेक वस्तुहरु मानवश्रमका उत्पादनहरु हुन्।
श्रम नै त्यो सामाजिक कुरा हो जो सबै विनिमयका वस्तुहरुमा साझा हुन्छ। हाटबजारले मजदुर,किसानहरु बिच आपसी सद्भाव र समझदारी बढाउन,सामूहिकीकरणको अभ्यास गराउन, उनीहरुको सँगठित बललाई बोध गराउन र एकअर्काका आवश्यकतालाई पुर्ति गर्न मद्दत गर्दछ। यस्तो अभ्यासले पूँजीपतिहरुलाई र बिचौलिया र दलालहरुलाई निश्चय नै असर गर्छ, पिरोल्छ। नेपालमा विशेष बारहरुका नाममा (जस्तैःआईतबारे,सोमबारे इत्यादी) हाटबजार सञ्चालन भईरहेका पाईन्छन्। यसको अभ्यास बढाईनाले,नेपालमा स्थानिय उत्पादनलाई बढाउन सकिन्छ । आत्मनिर्भरतालाई बढाउन सकिन्छ,र बेरोजगारी समस्या न्यून गर्दै देशको अर्थतन्त्र बढाउन सकिन्छ। यो पनि एक समाजवादी अभ्यास हो।
लेखक धीरेन्द्र शाही अनेरास्ववियू स्थायी कमिटी सदस्य तथा त्रिचन्द्र क्याम्पसका उदियमान विद्यार्थी नेता हुन्।