नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी नेकपा प्रचण्ड–माधव समूहको संसदीय दलले गरेको निर्णयबारे जानकारी गराउन अध्यक्षद्वय प्रचण्ड र माधवकुमार नेपाल तथा वरिष्ठ नेता झलनाथ खनाल संसद् सचिवालयका महासचिव भरतराज गौतमको कार्यकक्षमा फागुन २३ हुँदा सर्वोच्च अदालतमा ‘डिभोर्स’ पेपर तयार हुँदैछ भन्नेबारे उनीहरू बेखबर थिए ।

संसदीय दलको निर्णय दर्ता गर्न महासचिव गौतमलाई दबाब दिइरहँदा नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीको आधिकारिकता ऋषिराम कट्टेललाई प्राप्त भएको खबर आयो । केही समयअघि एउटै पार्टीका दुई जना अध्यक्ष रहेका प्रचण्ड–माधवलाई एउटै निर्णयले विछोड गराइदियो ।

करिब छ महिनाअघि प्रचण्ड र माधवबीच मोर्चाबन्दी मात्र होइन एउटै पार्टी सरह सहकार्य सुरु भएको थियो ।

कसरी सुरु भयो द्वन्द्व ?

एमाले र माओवादीबीच एकीकरण भई नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी नेकपा बनेदेखि नै प्रचण्ड र केपी शर्मा ओलीबीच द्वन्द्व सुरु भएको थियो । कहिले पार्टी समायोजन त कहिले कार्यविभाजन, त कहिले शाक्ति बाँडफाँट त कहिले सरकारको कामकाज र कहिले एमसीसी जस्ता विषयमा उनीहरूबीच द्वन्द्व चलिरहेको थियो ।

विभिन्न स्रोतले पार्टीको आन्तरिक कुरा भने पनि मुख्य कुरा एमसीसी नै हो । अरू कुरा मिल्दै गइरहेको थियो । तर एमसीसीका विषयमा ओली र प्रचण्डको अडान कडा थियो । ओली एमसीसी पास गराउने पक्षमा थिए भने प्रचण्ड यथास्थितिमा पास हुनुहुँदैन भने पक्षमा थिए । द्वन्द्व चर्किंदै गएपछि पार्टीका अन्य विवाद आगोझैँ फैलिँदै गयो र पार्टी यो अवस्थामा पुर्याएको हो ।

प्रचण्ड र ओलीबीच द्वन्द्व चलिरहेको थियो, त्यही बेला प्रधानमन्त्री ओली र माधव नेपालबीच द्वन्द्वको विजारोपण भइसकेको थियो । ६०–४० को हिसाबमा प्रचण्ड र ओलीबीच सहमति, विमति चलिरहँदा ओलीले ६० मध्येबाट माधव नेपाललाई हिस्सा दिन चाहिरहेका थिएनन्, दिए पनि एकआध ठाउँमा मात्र दिन्थे । त्यसले गर्दा ओली र माधव नेपालबीच दूरी बढ्दै गइरहेको थियो । त्यसको फाइदा प्रचण्डले लिइरहेका थिए ।

झलनाथ खनाल र आफूबीचमा वरियाताको विषयलाई ओलीले खेलिदिएपछि माधव नेपालाई सबैभन्दा बढी चित्त दुखेको थियो ।

कस्तो अवस्था सिर्जना भयो भने २०७५ भदौ ५ गते बसेको सचिवालयको बैठकमा ओली र माधव नेपालबीच चर्को भनाभनसमेत भयो । त्यो भनाभनमाथि पार्टीका प्रवक्ता नारायणकाजी श्रेष्ठ र सचिवालय सदस्य वामदेव गौतमले हस्तक्षेप गर्नुपरेको थियो ।

त्यसपछि झन् दूरी बढ्दै गयो । माधव नेपाल ओलीको चर्को आलोचना गर्न थाले र बैठकहरुमा ओलीका विरुद्धमा हरेक पटक आफ्नो फरक मत राख्न थाले । माधव नेपालले ‘देश डुब्न लाग्यो माझी खोजी देऊ न’ भनेर संसद् बैठकमै अभिव्यक्ति दिएका थिए । त्यसले ओलीको चित्त निकै दुखेको थियो ।

प्रचण्डसँग निकट ?

ओलीसँग कहिले मौखिक त कहिले लिखित रूपमा फरक मत राख्दै आएपछि प्रचण्डसँग निकट हुँदै गए उनी । प्रचण्ड र उनी गोप्य ठाउँ खोज्दै संवाद गर्न थाले । खुमलटार, कोटेश्वर तथा झम्सीखेल जस्ता विभिन्न ठाउँमा उनीहरुबीच संवाद हुन थाल्यो । त्यो संवादले एउटा मोर्चा बनायो । त्यसमा झलनाथ खनाल पनि सहभागी भए ।

प्रधानमन्त्रीको राजीनामा ?

गत असारमा बसेको नेकपा स्थायी कमिटी बैठकमा प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले पदबाट राजीनामा दिनुपर्ने अथवा प्रधानमन्त्री वा पार्टी अध्यक्षमध्ये कुनै एउटा रोज्न भनिएको थियो । त्यसपछि प्रधानमन्त्री ओली झनै क्रुद्ध भएका थिए । त्यसपछि उनले पनि आफ्नो मोर्चा कस्न थाले । आफू निकट नेताहरुसँग बैठक बस्न थाले । आफ्ना गुटका मन्त्रीसँग छलफल गर्न थाले ।

असार १६ गते बालुवाटारमा भएको एक कार्यक्रममा प्रधानमन्त्री ओलीले भारतले आफूलाई हटाउन खोजेको र त्यसमा पार्टीकै नेताहरु लागेको अभिव्यक्ति दिएका थिए । त्यो अभिव्यक्तिले जारी स्थायी कमिटी बैठकसमेत प्रभावित भएको थियो । उक्त अभिव्यक्ति बैठकको एजेन्डा बन्यो । त्यसमा छलफल हुन थाल्यो र प्रचण्ड र माधव समूहका नेताहरुले खुलमखुल्ला प्रधानमन्त्री ओलीको राजीनामा माग्न थाले ।

कोरोना महामारीबीच पनि नेकपामा चहलपहल निकै बढेको थियो । विभिन्न गुटहरुबीच छलफल हुन थाल्यो । भेला तथा बैठकहरु हुन थाले । बालुवाटारमा दिनहुँ छलफल हुन थाल्यो ।

ओलीको मोह भङ्ग

बैठकमा प्रधानमन्त्री प्रचण्ड–माधवका तर्फबाट ओलीको चर्को आलोचना हुन थालेपछि उनी बैठकमै जान छाडे । प्रचण्ड–माधव नेपाल बालुवाटारमै भएको बेला कुनै जानकारी नै नदिईकन उनले असार १८ गते संसदको अधिवेशन अन्त्यको निर्णय गरेका थिए । त्यसपछि प्रचण्ड र ओलीको दूरी मात्र होइन, माधव नेपाल र झलनाथ खनालहरुको पनि ओलीसँग दूरी बढ्न थाल्यो ।

कार्यकारी अध्यक्षको भूमिकामा रहेका प्रचण्डले सचिवालयको बैठकदेखि स्थायी कमिटी र केन्द्रीय कमिटीको बैठकसमेत बोलाउन थाले । तर त्यो बैठकमा ओली आफू मात्र होइन, आफ्ना पक्षका कुनै नेतालाई उपस्थित हुन दिएनन् । प्रचण्डले बालुवाटारमै बैठक बोलाए पनि ओली पक्षका नेता आइदिएनन् । त्यसपछि बैठक नै स्थगित भयो ।

प्रचण्ड–ओली वान टु वान

सहमति जुटाउन ओली र प्रचण्डबीच एक्लाएक्लै संवाद सुरु भयो । तर दुवैजना आआफ्ना अडानमै बसे । प्रचण्डले दुई पदमध्ये एक छाडेर पार्टी विवादलाई निकास दिन ओलीलाई आग्रह गरेका थिए । तर ओली कुनै हालतमा अध्यक्ष र प्रधानमन्त्री पदबाट राजीनामा नदिने अडानमा बसे । उनीहरूबीच हुने कुरा बाहिर आउन थाले । कहिले ओलीको पक्षमा त कहिले प्रचण्डको पक्षमा कुरा आउन थाले । ओलीसँग संवाद गर्न जाँदा प्रचण्डले कहिले माधव नेपाल त कहिले झलनाथ खनाललाई लिएर जान थाले । त्यसपछि ओलीले संवाद गर्न नै छाडेका थिए अनि संवादमा पूर्ण बिराम लाग्यो ।

रअ प्रमुखको आगमन

प्रधानमन्त्री ओलीले कात्तिक ६ गते भारतका गुप्तचर संस्था रअका प्रमुख सामन्त गोयललाई आफ्नै निवासमा बोलाएर भेटेका थिए । सो भेटले नेकपाभित्रको विवादलाई झन् चर्कायो । ओलीले गोयललाई किन भेटेको भन्दै प्रचण्ड पक्षले प्रश्न उठाउन थालेका थिए । बैठकको माग गर्न थाले तर ओलीले बैठक नै बोलाएनन् ।

प्रचण्डले सीमा विवाद, गोयलसँग भेट, कार्णाली प्रदेशको विवाद लगायतका विषयमा छलफल गर्न कात्तिक २१ गतेका लागि पार्टीको केन्द्रीय कार्यालय धुम्बाराहीमा सचिवालयको बैठक बोलाए । प्रधानमन्त्री ओलीले धुम्बाराहीमा बैठक बस्यो भने पार्टी विभाजनको सुरुवात हुन्छ भन्ने प्रतिक्रिया दिए । बैठक त बस्यो तर ओली पक्षका सचिवालय सदस्य उपस्थित भएनन् । अर्को दिनको बैठक पनि त्यस्तै भयो । त्यसले प्रचण्ड र ओलीबीच दूरी झन बढ्यो । प्रचण्ड र माधव नेपालबीच निकटता बढ्यो ।

विभाजनको सुरुवात

धुम्बाराही बैठकबाट पार्टी विभाजनको अनौपचारिक सुरुवात भएको थियो । त्यसपछि प्रचण्ड–माधव नेपालको मोर्चाबन्दी सुरु भयो । छुट्टाछुट्टै बैठक बस्न थाले । प्रचण्ड–माधव पक्ष बलियो हुँदै गयो । प्रधानमन्त्री ओलीमाथि अविश्वासको प्रस्ताव लैजाने तयारी थालेको सूचना पाए । त्यसपछि ओलीले पुस ५ गते नै प्रतिनिधि सभा नै विघटन गरी मध्यावधि निर्वाचनको मिति घोषणा गरिदिए ।

औपचारिक रूपमा पार्टी विभाजित नभए पनि अनौपचारिक रूपमा स्पष्ट विभाजित भयो । पुस ५ गते नै प्रचण्ड–माधव पक्षले ओलीलाई पार्टीको अध्यक्षबाट निष्कासित गरेको थियो । नेकपाको प्रचण्ड–माधव पक्षले पार्टी आधिकारिकताका लागि निर्वाचन आयोगमा प्रमाण पठायो । प्रधानमन्त्री ओलीविरुद्ध आन्दोलनको घोषणा भयो ।

माधव नेपाल अध्यक्ष

पुस ७ गते बबरमहलको एक पार्टी प्यालेसमा बसेको प्रचण्ड–माधव पक्षको केन्द्रीय कमिटीको बैठकले माधव नेपाललाई नेकपाको अध्यक्षमा चयन गर्यो । त्यसपछि प्रचण्ड–माधवबीचको सहकार्य गहिरियो । दुवै जना साथसाथ भए । जहाँ जाँदा सँगै जान्थे, एउटै लाइनको कुरा राख्थे । पार्टीका नियमित बैठक बस्दा एकअर्का सल्लाहमा मात्र गर्न थाले ।

छुट्टै पार्टीको अभ्यासमा उनीहरु लागिसकेका थिए । सूर्य चुनाव चिन्हसहितको नेकपा आफ्नो पोल्टामा पार्न निकै मिहिनेत गरे । कहिले नागरिकता लिएर निर्वाचन आयोग पुगे त कहिले हामी यहाँ छौँ भन्दै सडकमा बसे । दुवैको बीचमा सम्बन्ध गाढा हुँदै गयो ।

देशभर भएका विरोध सभामा दुवैजना सँगैसँगै जान थाले । यता प्रतिनिधि सभा विघटन विरुद्ध सर्वोच्च अदालतमा मुद्दा चलिरहेको थियो । निर्णयका लागि प्रचण्ड–माधव समूहले दबाब पनि दिइरहेको थियो ।

सर्वोच्च अदालतले फागुन ११ गते प्रतिनिधि सभा पुनर्स्थापनाको पक्षमा निर्णय गरे । त्यो दिन प्रचण्ड र माधव चितवन कार्यक्रममा थिए । सर्वोच्चको निर्णय थाह पाएर उनीहरुले लड्डु बाँडेर खाए । यो कुरा निकै चर्चाको विषय बन्यो । प्रचण्ड–माधवले यसलाई ठूला जितको रूपमा लिए । अबिर जात्रा पनि मनाए ।

त्यसपछि उनीहरुको मनोबल बढ्यो । ओलीलाई प्रधानमन्त्रीबाट हटाउन अविश्वासको प्रस्तावको तयारीमा लागे । त्यसका लागि काँग्रेस र जसपासँग छलफल गर्न थाले । प्रधानमन्त्रीलाई राजीनामा दिन बाध्य बनाउने माहोल तयार गर्न थाले । तर ओलीले कुनै पनि हालतमा आफूले राजीनामा नदिने बरु संसद् फेस गर्ने अभिव्यक्ति दिए ।

विछोड

सर्वोच्च अदालतले १३ दिनभित्र संसद अधिवेशनको बोलाउने आदेशसहितको फैसला गरेपछि प्रधानमन्त्री ओलीले फागुन २३ गतेका लागि संसद् अधिवेशन बोलाए । त्यही समयमा अविश्वासको प्रस्ताव लगेर प्रधानमन्त्रीलाई हटाउने सोच प्रचण्ड–माधव पक्षले बनाएका थिए । त्यसमा काँग्रेस र जसपा नेपालले पनि साथ दिने आन्तरिक सहमति भएको थियो । त्यसको तयारी पनि थालिएको थियो । तर २३ गतेकै बैठकमा सो प्रस्ताव नलगी बैठकको माहोल हेर्न र प्रधानमन्त्रीले राजीनामा दिए भने ठिकै छ नत्र अर्को बैठकमा अविश्वासको प्रस्ताव दर्ता गराउने प्रचण्ड–माधव पक्षको तयारी थियो ।

तर संसदको बैठकको तयारी चलिरहेकै बेला प्रचण्ड–माधव पक्षले प्रचण्डलाई संसदीय दलको नेता, देव गुरुङलाई प्रमुख सचेतकमा मान्यता दिलाउन संसद् सचिवालयमा सङ्घर्ष गरिरहेका थिए । यसै दिन सर्वोच्च अदालतले नेकपा पार्टीबारे फैसला गरिदियो । यही निर्णयले प्रचण्ड–माधवको युगल जोडीलाई ‘डिभोर्स’ गराइदियो । प्रचण्ड र माधव आआफ्नो घर फर्के ।

#रातोपाटि