सुर्खेत – हिमा गाउँपालिका–२ स्थित कोईरेली गाउँमा एक घर, एक धारा निर्माण भएका छन् । कोइरेलीवासीका घरघरमा खानेपानी धारा निर्माण भएपछि स्थानीय खुसी भएका छन् ।

वर्षौदेखी खानेपानी अभाव भोगिरहेको कोईरेली गाउँमा घरघर खानेपानी धारा मात्रै पुगेका छैनन्, खानेपानी योजनाको मर्मत कोष पनि स्थापना गरिएको छ । स्थानीयवासीको मेहनत र सहयोगमा खानेपानी व्यवस्थापनमा कर्णालीकै नमूना बन्दै गएको हिमा गाउँपालिकाले पनि एक घर, एक धारा निर्माण कार्यलाई प्रथामिकता दिएको छ ।

गाउँपालिकाको आर्थिक सहयोग तथा सुस्वा परियोजनाको प्राविधिक सहयोगमा विकट कोईरेली गाउँका ४३ घरधुरी अब सुरक्षित खानेपानीको पहुँचमा पुगेका छन् । बुधबार हिमा गाउँपालिका अध्यक्ष लक्ष्मण बहादुर शाहीले कोईरेली खानेपानी आयोजनाको उद्घाटन गरेका हुन् । हिमालाई खानेपानी विकासमा कर्णालीकै नमूना बनाउने अठोट लिएर काम गरिरहेको उनले बताए । पछि आउने जनप्रतिधिले खानेपानी व्यवस्थापनमा कुनै पनि काम गर्नु नपर्नेगरी लगानी गरिरहेको उनको भनाइ छ ।

उनका अनुसार ३ वर्षको अवधिमा हिमाका १२ सय बढी घरधुरीमा सुरक्षित खानेपानीका धारा निर्माण भएका छन् । भने निर्माण सम्पन्न योजनाको दिगो सञ्चालन, व्यवस्थापन तथा मर्मत सम्भारका लागि खानेपानी योजना मर्मत कोष नै स्थापना गरिएका छन् ।

‘पाँच वर्षभित्र हिमालाई खानेपानीयुक्त पालिका बनाउने गरि काम अघि बढीरहेको छ । जिल्लाकै पहिलो पूर्ण सरसफाईयुक्त पालिका बनाउने लक्ष्य छ’ उनले भने, ‘हिमामा आधारभुत आवश्यकताका सबै विकास निर्माणका गतिविधिसँगै सामाजिक क्षेत्रमा पनि मावन क्षमता विकासका कार्यक्रमलाई जोड दिएका छौं । पालिकावासीको सहयोग र साथमा हिमालाई नमूना बनाउने अभियान अघि बढेको छ ।’

कोईरेली खानेपानी योजना निर्माणमा हिमा गाउँपालिकाको ६९ लाख ७७ हजार ७७६ रुपैया लगानी रहेको छ । कूल ६९ लाख ७७ हजार ७७६ लगानी मध्य स्थानीय नागरिकको श्रमदान १३ लाख ३५ हजार ६६४ रुपैया, उपभोक्ता समितिबाट नगद सहयोग १७ लाख ६ हजार र हिमा गाउँपालिकाको ५४ लाख ६६ हजार ११२ रुपेैया गरि कूल ६९ हजार ७७ हजार ७७६ रुपैया लगानी भएको छ ।

हिमा गाउँपालिका वास संयोजक सुमित्ता शाहीका अनुसार कोईरेली खानेपानी आयोजनाको काम सुरुभएदेखी निर्माण सम्पन्न हुनेबेलासम्म सुस्वा परियोजले प्राविधिक सहयोग गरेको थियो । आयोजनाबाट ४३ घरधुरीका २६१ जनसंख्या प्रत्यक्ष लाभान्वित भएको उनले बताइन् । जसम महिला ११४ र पुरुष १४७ जना रहेका छन् ।

कोईरेली खानेपानी आयोजनाका सचिव काली बहादुर रोकायाले पानीकोे मुहान रहेको ओदीगाउँबाट करिब ५ किमी दुरी टाढाबाट पाईप लाईन बिछ्याएर ल्याईएको बताए । उनका अनुसार यसअघि पानीको स्रोत प्रयाप्त भएपनि लगानी अभावले सदुपयोग नहुँदा स्थानीय पानीको अभाव झेल्न बाध्य थिए ।

स्थानीय बल बहादुर रोकायाले आवश्यकतालाई मध्यनजर गर्दै हिमा गाउँपालिकाको लगानीबाट खानेपानी योजना बनेपछि घरघरमै धारा पुगेको बताए । उनले भने, ‘अहिले खानेपानी अभावको समस्या मात्र टरेको छैन् । नियमित पानीको उपभोगदेखि करेसाबारी सिँचाई, सरसफाईमा पनि सहज भएको छ । घरघरमा धारा पुगेपछि हामी निकै खुसी छौं । विकासको अनुभुति भएको छ ।’ खानेपानी योजना निर्माणका अध्यक्ष समेत रहेका बुढाले खानेपानी योजनाको संरक्षण तथा मर्मत संभारमा ध्यानदिने बताए ।

सुस्वाका वास सल्लाहकार गोविन्द रोकायाले हिमा गाउँपालिकाले खानेपानी विकासमा गरेको काम उदाहरणीय रहेको उल्लेख गरे । सुस्वा परियोजना लागू भएकामध्ये कर्णालीमा सबै भन्दा उत्कृष्ट कार्य हिमा गाउँपालिकामा भएको उनको भनाइ छ । सुस्वा र पालिकाको सयुक्त लगानीमा निर्माण भएका करोडौंका खानेपानी आयोजनाको दिगो व्यवस्थापन, मर्मत सम्भार तथा पानी उपभोगमा ध्यान दिन आवश्यक रहेको उनले औंल्याए ।

हिमाकी पूर्व उपाध्यक्ष हिमाली रोकायाले खानेपानीको चरम अभाव भोगिरहेको कोईरेलीबासीको प्यास मेटाउन घरघरमा पानी पुराएकोमा धन्यबाद दिईन् । उनले भनिन्, ‘नदीको धमिलो पानी पिउने बाध्यता अन्त्य भएको छ । त्यसैमा महिलालाई विहान बेलुका पानीकै जोहो गर्न धौ हुन्थ्यो । तर ढिलै भएपनि घरघरमा स्वच्छ खानेपानी पुग्यो । अब पानीका दुःख हटे ।’

काकाकूल कोईरेलीमा पानी पुगेपछि स्थानीयवासी उत्साहित भएका छन् । वर्षाैपछि घरघरमा खानेपानी धारा पुगेपछि स्थानीहरुले बाजागाजा सहित हर्ष मनाएका हुन् । सुरक्षित खानेपानीको पहुँचमा पुग्नुका साथै उक्त खानेपानीबाट बारीमा तरकारी लगाउन तथा अन्य सिँचाइमा सहज हुने अपेक्षा छ ।

खानेपानीनमा कर्णालीकै नमुना

राष्ट्रिय जनगणना २०७८ अनुुसार कर्णाली प्रदेशका ४ प्रतिशत नागरिकमात्रै सुरक्षित खानेपानीको पहुँचमा छन । ८६ प्रतिशतले जनसङ्ख्याले खुला मूल, पोखरी, नदी तथा खोलाबाट आधारभूत सुविधाको पानी पिउनका लागि प्रयोग गरिरहेका छन् भने ६ प्रतिशतभन्दा बढी परिवारलाई त ‘आधारभूत सुविधा’को समेत पानी उपलब्ध छैन ।

कर्णाली प्रदेश राजधानी वीरेन्द्रनगरसँगै जिल्लागत रूपमा प्रदेशका १० वटै जिल्लामा खानेपानीको चरम हाहाकार छ । तर जुम्लाको हिमा गाउँपालिकाले भने खानेपानी व्यवस्थापनमा कर्णाली प्रदेशकै नमुनाको रूपमा काम गरेको छ । गाउँपालिकाका करिब ५५ प्रतिशत नागरिक सुरक्षित खानेपानीको पहुँचमा पुुगेका छन् । भने बाँकी घरधुरीमा पनि सजिलै आधारभूत सुविधाको पानी उपलब्ध छ ।

तर पालिकाको सतप्रतिशत जनसङ्ख्या छिट्टै सुुरक्षित खानेपानीको पहुँचमा पुुग्दैछ । यो कर्णाली प्रदेशकै नमुुनाको काम हो । हाल हिमा गाउँपालिकाका कूल २ हजार ३७७ घरधुरीमध्ये १ हजार २०६ बढी घरधुरीमा सुुरक्षित खानेपानीका धारा जडान भएका छन् । बाँकी घरधुरीलाई सुुरक्षित खानेपानीको पहुँचमा ल्याउने योजना कार्यान्वयनकै चरणमा रहेको गाउँपालिका अध्यक्ष लक्ष्मणबहादुर शाहीले बताए ।

आफ्नो कार्यकालभित्रै गाउँपालिकाको सतप्रतिशत जनसङ्ख्यालाई सुुरक्षित खानेपानीको पहुुँचमा पुु¥याउने उनको दाबी छ । हरेक नागरिक स्वस्थ्य हुुन सबैभन्दा पहिले सुुरक्षित खानेपानीको पहुँचमा पुुग्नुुपर्छ भन्ने अध्यक्ष शाहीको हुुटहुुटी छ । यो गाउँपालिका कर्णालीमा अत्याधुनिक, सामुदायिक–स्वामित्वमा आधारित दिगो जल सेवा प्रणालीको रूपमा स्थापित भएको छ । कर्णालीमा खानेपानी व्यवस्थापनमा अनुकरणीय नमुना बनेको हिमा गाउँपालिकाले ‘एक घर–एक धारा’ अभियान सफलतापूर्वक सञ्चालन गरिरहेको हो ।

यहाँका विभिन्न गाउँमा आधुनिक प्रविधि र समुदाय–सरकार साझेदारीबाट सबै घरधुरीमा शुद्ध खानेपानी पु¥याउने अभियान तीव्र छ ।
पालिकाले खानेपानी प्याकेजमात्रै तयार गरेको छैन, खानेपानीको दिगो, समावेशी र नियामित ढाँचा पनि लागु गरेको छ । हिमाको यो नमुना कार्यक्रमले कर्णाली प्रदेशका अन्य स्थानीय तहलाई प्रेरणा दिएको छ । २०७९ मा निर्वाचितपछि गाउँपालिका अध्यक्ष लक्ष्मणबहादुर शाहीको नेतृत्वले हिमालाई कर्णालीकै नमुना पालिका बनाउने अठोट लिएको छ ।

सोहीअनुसार शिक्षा, स्वास्थ्य, खानेपानीलगायत अन्य पूर्वाधार विकासमा विशेष प्रथामिकताका साथ काम भइरहेको छ भने खानेपानी क्षेत्रमा कर्णालीमै नमुना विकास हुँदैछ । नेपालको संविधान २०७२ को भाग ३ को मौलिक हकअन्तर्गत धारा ३५ को उपधारा ४ मा प्रत्येक नागरिकलाई स्वच्छ र सफा खानेपानी तथा सरसफाइमा पहुँचको हक हुने उल्लेख छ ।

सो व्यवस्था कार्यान्वयनका लागि कर्णालीका अन्य पालिकाको तुलनामा हिमाले उदाहरणीय काम गरिरहेको छ । वातावरण संरक्षणसँगै नागरिकको आधारभूत आवश्यकताभित्र पर्ने खानेपानी क्षेत्रको विकासमा हिमाले उल्लेखीय उपलब्धि हासिल गरेको छ । सुस्वा परियोजना र हिमा गाउँपालिकाको लगानीमा १ हजार २०६ घरमा ९इनलाईन क्लोरिनेसन० गरेको शुद्ध पानी पु¥याइएको हो ।

हिमाको तथ्यांकअनुसार वडा नं। ४ मा पर्ने जार्जी, सिम्तली, तलिकुडु, खेतु, सानो चिउडी, नुवाँ र ठूलो चिउडी गाउँमा कूल ४२७ धारा निर्माण भएका छन् भने वडा नं। ७ को बागबजारमा २४, मर्चीमा ६७, धाँचु गाउँमा ७ धारा निर्माण भई धारा सञ्चालनमा छन् । वडा नं। १ को बड्की गाउँको १७६, दियारगाउँमा ७२, वडा नं। ६ को बाजागाड गाउँमा १३६, बाजागाड खोलामा २० र चेमा गाउँमा ७ वटा धारा निर्माण भई स्थानीयले घरघरमा शुद्ध पानी पिउन पाएका छन् ।

गाउँपालिका अध्यक्ष शाहीका अनुसार साढे ३ करोड बढीको लगानीमा हिमा बृहत् खानेपानी आयोजना निर्माण भइरहेको छ । ‘अर्को कार्यकालका जनप्रतिनिधिले खानेपानीमा लगानीनै गर्न नपरोस् भनेर टुक्रे योजनाभन्दा खानेपानी क्षेत्रको समस्यालाई पूर्ण रूपमा समाधान गर्नेगरी काम गरिरहेका छौँ,’ उनले भने, ‘गाउँका नागरिकलाई खोला नदीको दूषित पानी पिउनुपर्ने बाध्यता अन्त्य भएको छ । बनेका संरचनाको संरक्षणमा पनि जोड दिएका छौँ ।’ खानेपानी योजनालाई दिगो बनाउन उपभोक्ताबाट मासिक महसुल उठाएर बीमा र मर्मत खर्च व्यवस्थापन गर्ने गरिएको छ ।

सेवासँगै विकासमा तीव्रता

हिमा गाउँपालिकाले प्रवाह गर्ने सबै प्रकारका सेवासँगै विकास निर्माणका गतिविधिलाई तीव्रता दिएको छ । जसअनुसार सामुदायिक विद्यालय सुधार गर्न, निजी विद्यालयप्रतिको आर्कषण घटाउन हरेक वर्ष पढाइ मेला गर्नुका साथै प्रतिभा पहिचान समेत गर्दै आएको छ । विद्यालयतर्फ भौतिक संरचना निर्माणसँगै अतिरिक्त क्रियाकलाप सञ्चालन हुँदै आएका छन् भने अन्तरविद्यालयस्तरीय पढाइ मेलाले विद्यार्थीमा अध्ययन गर्ने बानीको विकास गरेको छ ।

यो अध्ययन मेलाको परिकल्पना नेपालकै नयाँ काम पनि हो । यो क्रमशः ३ वर्ष सञ्चालन भएको छ । पालिकाले शिक्षा, स्वास्थ्य, कृषि, पर्यटन, खानेपानी, पूर्वाधारलगायतका क्षेत्रको आधारभूत विकाससँगै चुस्त सेवा प्रवाहमा जोड दिँदै आएको छ । तुलनात्मक रूपमा पूर्वाधार विकास, प्रत्येक वडामा आफ्नै भवन, लाखौँ वृक्षरोपणको अभियान र डिजिटल सेवाको अवधारणासँगै हिमाले विकासमा पनि फड्को मारेको छ ।

पाँच वर्षमा २ लाख ५० हजार बिरुवा रोप्ने अभियानअन्तर्गत ५० हजारभन्दा बढी बिरुवा रोपिएका छन् । पालिकाका ७ वडामध्ये ६ वटा वडा आफ्नै भवनमा सञ्चालित छन् । ७ नम्बर वडाबाहेक सबै वडामा सामुदायिक स्वास्थ्य इकाई सञ्चालनमा छन् । पालिकाभरीका नागरिकको निःशुल्क स्वास्थ्य बीमा गरिएको छ । पालिकामा रहेका ९ वटा स्वास्थ्य संस्थाबाट गुुणस्तरीय स्वास्थ्य सेवा प्रवाहमा जोड दिइएको छ । हालसम्म आवश्यकताअनुसार विभिन्न प्रकारका ११ वटा स्वास्थ्य शिविर सञ्चालन भएका छन् ।

अध्यक्ष शाही निर्वाचित भएपछि थप ३ वटा एम्बुुलेन्स प्राप्त भएका छन् । जीवनबहादुर शाही मुख्यमन्त्री हुँदा कर्णाली प्रदेश सरकारबाट १ र भारतीय राजदुुतावासबाट २ एम्बुुलेन्स प्राप्त भएका हुन् । १ एम्बुुलेन्स पहिले नै थियो । यस्तै हिमाको १ नम्बर वडाले भत्ता बुझ्न निःशुल्क गाडीको व्यवस्था गरेको छ । पाँच वर्षको अवधिमा अघिल्ला जनप्रतिनिधिले टुंगो लगाउन नसकेको पालिकाको प्रशासनिक केन्द्रपनि अध्यक्ष लक्ष्मणबहादुर शाहीले टुंगो लगाएर भवन निर्माण प्रक्रिया अघि बढाएका छन् ।

अध्यक्ष शाहीले चुनावमा सँगै लडेका प्रतिस्पर्धीहरुसँग समन्वय गरेर विभिन्न कार्यक्रममा सहभागी गराउने, सुझाव लिने र विकासका काम अघि बढाउने चलन स्थापित गरेका छन् । ‘धुुलोमुुक्त पालिका घोषणा गर्न पीसीसी, आरसीसी सडक निर्माणको काम जारी छ । ग्रामीण सडक र कृषि सडक निर्माणमा जोड दिएका छौँ,’ उनले थपे, ‘परम्परागत खेती प्रणाली र आधुनिक प्रणाली दुवै अवलम्बन गरेर कृषिमा काम भइरहको छ ।

स्याउ, लसुन, मौरीपालन, भेडापालन लगायतका पकेट क्षेत्र तोकेर काम गरीरहेका छौँ ।’ पालिकाले सुुशासन, पारदर्शिता र जवाहदेहितामा आधारित भएर सेवा दिइरहेको उनले उल्लेख गरे । निर्वाचनका बेला गरेको प्रतिबद्धताअनुसार कार्यान्वयन हुुनेगरी काम गरीरहेको उनको दाबी छ । सीमित स्रोतले असीमित चाहना परिपूर्ति गर्न आवश्यक योजना चाहिन्छ ।

इच्छाशक्ति भएमा बजेट अभावको कुरा बाधक बन्न सक्दैन भन्ने उदाहरण हिमा बनेको छ । जनताले प्रत्यक्ष महसुस गर्ने तर हेर्दा देख्दा सानो लाग्ने आधारभूत विकासमा हिमा अग्रसर छ । बर्खामा बाइक बगाउने हिमा प्रवेशद्वारको खोलामा पुल बनाएपछि रारा जाने पर्यटकलाई ठूलो राहत भएको छ । उल्लेखनीय कामहरुलाई हेर्दा हिमा गाउँपालिका विकास र सेवा प्रवाहमा जुुम्लाकै नमुना पालिका पनि हो ।

प्रत्येक विद्यालयमा डिजिटल हाजिरी, फ्रि वाइफाई, सिसि क्यामरा जडान गरिँदैछ । गाउँपालिकालाई विकास र सेवा प्रवाहमा कर्णालीकै नमुना पालिका बनाउने लक्ष्यका साथ हिमाका कर्मचारी र जनप्रतिधि जुटेका छन् । सबै कर्मचारी बिनासर्त छिटो छरितो सेवा प्रवाहमा केन्द्रित छन् ।
बढ्दो जलवायु परिवर्तनबाट बच्न, वातावरण संरक्षण गर्न तथा बाढी, भू–क्षयजस्ता घटना न्यूनीकरण गर्न ‘ग्रिन रोड ग्रिन रिभर’को नीतिअनुसार काम भइरहेको छ ।

यो गाउँपालिका साविकका बड्की, महावैपाथरखोला र कालिकाखेतू गाविस मिलेर बनेको हो । ७ वटा वडामा विभाजित हिमा गाउँपालिका कृषि, पर्यटन, जुडीबुटी र धार्मिक पर्यटनको प्रचुर सम्भावाना बोकेको क्षेत्र हो । पालिकाले संघीयताको पहिलो ५ वर्षमा नीति निर्माण कृषि, पर्यटन, शिक्षा, स्वास्थ्य, रोजगारी, खानेपानी सडक पूर्वाधारलगायतका क्षेत्रको आधारभूत विकास गरेको छ ।

कर्णालीमै पहिलो जल सम्मेलन

हिमा गाउँपालिका उपाध्यक्ष सुुर्पना शाहीका अनुसार पालिकाले जेठ २३ र २४ गते २ दिने जल सम्मेलन गरेको छ । खानेपानीका मुहानको पहिचान र संरक्षणका विषयमा गहन छलफल गर्न जल सम्मेलन गरिएको उनले बताइन् । उनका अनुुसार तीव्र जनसङ्ख्या वृद्धि, जथाभावी वन फडानी, डढेलोका कारण पानीका स्रोतहरु सुक्दै जान थालेपछि खानेपानीको दिगो समाधानका लागि जल सम्मेलनको आयोजना गरेको हो ।

‘सम्मेलनमा पालिकाभित्रका खानेपानीका मुहानको अवस्था, स्रोत संरक्षणमा भएका प्रयास, जलवायु परिवर्तनले खानेपानीका क्षेत्रमा पारेको असरका विषयमा छलफल भयो,’ उनले भनिन्, ‘खानेपानीका क्षेत्रमा स्थानीय बासिन्दाको लगावका विषयमासमेत चर्चा भयो । सम्मेलनमा छलफल भएका विषयहरु समेटेर १२ बुँदे प्रतिबद्धतासमेत गरिएको छ ।’

खानेपानीको दिगो व्यवस्थापनको लागि कार्यविधि बनाउने, पालिकास्तरीय खानेपानी सरसफाइ तथा स्वच्छता योजना बनाएर कार्यान्वयनमा लैजाने, सामुदायिक धारामा १ दिनको १ रुपैयाँ र निजी धारामा मिटर अनुसारको महशुल उठाएर कोषको व्यवस्थापन गर्ने, हरेक वर्ष वार्षिक रूपमा हरेक खानेपानी आयोजनाले प्रतिवेदन वडा र पालिकामा पेस गर्ने प्रतिबद्धता गरिएको हो ।

यस्तै ५ वर्षभित्र पूर्णसरसफाइयुक्त गाउँपालिका बनाउने प्रतिबद्धता जनाइएको छ । सबैका लागि दिगो खानेपानी सरसफाइ तथा स्वच्छता परियोजना कर्णालीका २८ पालिकामा सञ्चालन भइरहेको छ । जुम्लाको हिमाले पहिलो जल सम्मेलनको आयोजना गरेको हो । हिमा गाउँपालिकाका वास संयोजक सुमिता शाहीले खानेपानी योजनाको दिगो व्यवस्थापन र सञ्चालनको मुख्य उद्देश्य राखेर जल सम्मेलन गरिएको बताइन् ।

पहिलो सरसफाइ सम्मेलन

हिमा गाउँपालिकाका प्रमुख प्रशासकीय अधिकृत रणबहादुर बुुढाका अनुसार खानेपानी र सरसफाइमा हिमाले गरेका कामलाई संस्थागत गर्न ११ बुँदे घोषणापत्र जारी गर्दै सरसफाइ सम्मेलन सम्पन्न गरिएको छ । ५ वर्षभित्र खानेपानीको क्षेत्रमा नमुनाका रूपमा विकास गर्ने योजनाअनुसार खानेपानीको मुहान र खानेपानी आयोजनाको काम भइरहेको उनले बताए ।

उनका अनुसार पानीको स्रोतको संरक्षण र सदुपयोगमा जोड दिँदै सम्मेलनमा ३१ वटा खानेपानी आयोजनाका पदाधिकारी, जनप्रतिनिधि, खानेपानीसँग सरोकार राख्ने निकाय सहभागी थिए । ‘३१ वटा उपभोक्ता समितिमा २७ समितिसँग योजना सम्झौता भएर कार्यान्वयन भइसकेको छ,’ उनले भने, ‘उनीहरुसँग खानेपानी तथा सरसफाइ योजनाको मर्मत संभार कार्यान्वयन समझदारीपत्रमा सम्झौता भएको छ ।’

जिल्लाको हिमा, सिञ्जा र कनकासुन्दरीको समन्वयमा हिमा गाउँपालिका–१ द्यारगाउँमा वास सम्मेलन आयोजना गरिएको थियो । गत वैशाख ८ गते भएको सम्मेलनमा खानेपानीमन्त्री प्रदीप यादवसमेत सहभागी थिए । सम्मेलनको उद्घाटन गर्दै मन्त्री यादवले जुम्लाको खानेपानी विकासमा बजेटको अभाव हुन नदिने प्रतिबद्धता जनाए । उनले भने,’ ‘तपाईँहरु डीपीआर बनाएर पठाइदिनुस् ।

हामी आयोजनाको स्रोत सुनिश्चित गरेर पठाइदिने छौँ । जुम्ला खानेपानीको स्रोतमा धनी छ । सरकारले लगानीको अभाव हुुन दिँदैन ।’

पालिकाको विकास बजेटको कम्तीमा १० प्रतिशत वार्षिक रूपमा खानेपानी तथा सरसफाइका क्षेत्रमा लगाउने, गाउँपालिकाको खानेपानी, सरसफाइ तथा स्वच्छता ऐनको भावनालाई आत्मसात् गर्दै सरसफाइ तथा स्वच्छता इकाइलाई स्थायी शाखाको रूपमा स्थापना गर्ने समेत उल्लेख छ ।

पहिलो बालविवाहमुक्त पालिका

हिमा गाउँपालिका कर्णालीकै पहिलो बालविवाहमुक्त पालिकासमेत घोषणा भएको छ । कर्णाली प्रदेशका ७९ वटा स्थानीय तहमध्ये हिमा गाउँ पालिका पहिलो पालिकाका रूपमा बालविवाहमुक्त घोषणा भएको हो । नेपाल सरकारका महिला बालबालिका तथा ज्येष्ठ नागरिक मन्त्री नबलकिशोर साह सुडीले गत जेठ ११ गते हिमालाई बालविवाहमुक्त बनेको घोषणा गरेका हुन् ।

घोषणापछि मन्त्री साहले सन् २०३० भन्दा अघि ७ प्रदेशमध्ये कर्णाली प्रदेशलाई पहिलो बालविवाहमुक्त घोषणा प्रदेश बनाउने गरी काम गर्नुपर्ने बताए । हिमाको सामाजिक तथा भौतिक विकासका लागि आफ्नो मन्त्रालय र वर्तमान सरकारले भरपुर सहयोग गर्ने उनले प्रतिबद्धता जनाए ।
सन् २०३० सम्म नेपाललाई नै बालविवाहमुक्त घोषणा गर्ने सरकारको रणनीति अनुसार कर्णालीबाट हिमा पहिलो तथा देशकै दोस्रो बन्नु गौरवको विषय हो ।

सुगमका जिल्लामा अझै पनि बालविवाह कायम छ । तर दुर्गमको हिमा गाउँपालिका कर्णालीकै पहिलो र देशको दोस्रो पालिकाका रूपमा बालविवाहमुक्त घोषणा हुनु पालिकाको नेतृत्व सफल रहेको पुष्टि हुुन्छ । बालविवाहकै कारण ठूलो सङ्ख्यामा बालबालिका शिक्षा, स्वास्थ्य, रोजगार लगायतका अवसरबाट वञ्चित हुनुका साथै स्वास्थ्यमा समेत गम्ीभर असर पर्दै गएको थियो । भौतिक विकाससँगै सामाजिक विकासमा समेत नमुना बन्नेगरी काम भइरहेको गाउँपालिकाले जनाएको छ ।

महिला तथा बालबालिका शाखा प्रमुख राज्यलक्ष्मी रावलले बालविवाहमुक्त पालिका घोषणाअघि गरेको सर्वेक्षणको प्रतिवेदनअनुसार बिहे गर्ने जोडीहरू सबै २० वर्ष पूरा गरेको उल्लेख छ । उनका अनुसार ३ वर्षको अवधिमा करिब १५० बढी जोडीले विवाह गरेका थिए । ती सबै २० वर्षमाथिका रहेको सुनिश्चित भएपछि जिल्लाकै पहिलो बालविवाहमुक्त पालिका घोषणा गरिएको हो ।