सुर्खेत – जिल्लाको लेकवेशी नगरपालिका–२ स्थित साझे गाउँ भिरालो जमिनमा अवस्थित छ । भिरालो जमिनमा रहेको यो वस्तिमा कुुनै बेला सिँचाई असुुविधाका कारण तरकारी तथा अन्नबाली निकै कम उत्पादन हुन्थ्यो । जसले गर्दा साझेवासी तरकारी तथा अन्नबालीमा परनिर्भर थिए ।
तर अहिले यो वस्तिको परिचय बदलिएको छ । आकाशे पानीको भरमा खेतिगर्नुपर्ने यहाँको बाध्यता अन्त्य भएको छ । भने बेमौषमि तरकारी उत्पादन बढ्दै गएको छ । हाल यो वस्तिमा सबै घरको अनुुकुुलका लागि ८ वटा सिँचाई धारा बनाइएका छन् । भने सिंगो गाउँवासी तरकारी तथा अन्नबाली उत्पादनमा होमिएको छन् । तरकारी तथा अन्नबाली किनेरै खानुुपर्ने यहाँको बाध्यता मात्रै अन्त्य भएको छैन । प्रत्येक किसानले एउटै सिजनमा हजारौं मुल्यको तरकारी पनि बेच्न थालेका छन् ।
वस्तिको सबैभन्दा माथि सिरानमा ५० घनमिटर र १२२ घनमिटरको २ वटा सिँचाई पोखरी निर्माण गरिएका छन् । करिब ६ किलोमिटर टाढा लेकगाउँ खोलाबाट ल्याइएको पानी तीनै पोखरीमा जम्मा गरिन्छ । उक्त पानीबाट १ घट्ट संचालन हुनुुकासाथै सबैको घरमा पहुँच पुुग्नेगरी सिँचाईका धारा जोडिएका छन् । यसमा मात्रै २१ लख ३६ हजार बढि खर्च भएको छ ।
सिँचाईका लागि बारीमै पानी पुुगेपछि हाल तरकारी उत्पादनमा व्यस्त रहेका साझेवासी खुुसी भएका हुुन् । साझेगाउँका २२ घरधुरी मिश्रित बहुुउद्देश्यि कृषक समूूहमा आवद्ध भएर काम गरिहेका छन् । यही समूूह मार्फत उनीहरुले सिँचाई धारासँगै तरकारी तथा अन्नबाली उत्पादन सम्बन्धि ज्ञान, सिप र सामाग्री पनि पाएका छन् ।
कृषक समूूहका अध्यक्ष गंगबहादुुर फउजाका अनुुसार समूूहलाई कृषि क्षेत्र विकास कार्यक्रम सुर्खेतले सहयोग गरेको छ । उक्त कार्यक्रमको सहयोगपछि गाउँमा सिँचाई सुुविधा पुुग्दा तरकारी खेतिमा गाउँलेको आकर्षण बढेको उनले बताए ।
‘एएसडीपी कार्यक्रम लागुु भएपछि वित्तीय साक्षरतासँगै गाउँमा मिल, घट्ट, धान काट्ने ब्रसटकर, बारीमा ढुुंगा टिप्ने ठेलागाडा, सिँचाई पोखरी लगाएत तरकारी बीउहरु सहयोग पायौं’ उनले भने, ‘यस्तो प्रकारको सहयोगले गाउँलेको ज्ञान र क्षमता विकाससँगै खेती व्यवसायमा लाग्न समेत प्रेरित गरिरहेको छ । जसले गर्दा सबै वस्तुु आयात गर्ने गाउँ अब तरकारी र खसिबोका निर्यात गर्ने अवस्थामा छ ।’
अन्य तरकारी छोडेर आफुुले यस वर्ष २० हजार बराबरको टमाटर मात्रै बिक्रि गरेको उनले बताए । उनका अनुसार किसानले उत्पादन गरेको तरकारी जहरे र गुुमि बजारमा खपत हुन्छ । यो गाउँमा उत्पादन भएको तरकारीमा बिषादी प्रयोग नहुने उनले दावी गरे । सबै गाउँलेले प्रांगारिक मल प्रयोग गर्ने गरेको उनको भनाइ छ । उनले तरकारीसँगै १० घार मौरी र बाख्रा पालन गरेका छन् । आफ्नो ७ जनाको परिवार तरकारी, मौरी र बाख्रा पालनबाटै चलेको उनले बताए । उनले यही व्यवसायबाट २ छोरी र १ छोरालाई पढाउदै आएका छन् ।
कृषक विन्दुु फउजाले तरकारी उत्पादनमा मेहनत अनुसारको आम्दानी हुुने बताइन् । उनले तरकारी उत्पादनबाट आम्दानी हुने पैंसाले घर खर्च संचालनमा सहज भएको बताइन् । ‘कृषक समूूहमा आवद्ध भएपछि समूूहको मिल र घट्ट प्रयोगले समयको बचत हुन्छ । त्यो समय तरकारी उत्पादनमा लाग्छुुँ’ उनले भनिन्, ‘समूूहमा बसेपछि फजुुल खर्च पनि नियन्त्रण गर्न सिकियो । आम्दानी बढाएर आत्मनिर्भर बन्ने बाटोमा छौं ।’
कृषक धनमाया फउजाले गाउँमा सडकसँगै सिँचाई सुुविधा पनि पुुग्दा तरकारी उत्पादन र निर्यातमा सहज भएको बताइन् । सिजनमा भन्दा बेमौषमी तरकारी उत्पादनमा बढि फाइदा हुने उनको भनाइ छ । ‘पहिले खानका लागि मात्रै तरकारी लगाउँथ्यौं । अब व्यवसायीक रुपमा लगाउने तयारी छ’ उनले भनिन्, ‘पहिले नगदेबाली अदुुवा, बेसार, लसुुन, मकै, गहुुँ मात्रै लगाउने चलन थियो । त्यो भन्दा तरकारीबाट दोब्बर फाइदा हुने रहेछ ।’
खेतीपातीमा औजार, उपकरणको प्रयोगले हाल साझेगाउँका महिलाको कार्यबोध घट्दै गएको छ । भने खानपानमा सुुधारले स्वास्थ्य अवस्था राम्रो बन्दै गएको उनीहरु बताउँछन् । पहिले खेतबारीका ढुुंगा डोको र पल्लीमा बोक्दा धेरै समय र कामदार लाग्ने गरेकोमा हाल २ पांग्रे ठेलागाडाको प्रयोगले सहज र कम दिन लाग्ने गरेको यहाँका किसानले बताएका छन् । भने ब्रसकटरको प्रयोगले १५÷२० जना कामदारले दिनभर धान काट्न लाग्ने समय १ जनाले एक्लै गर्ने गरेका छन् ।
कृषि क्षेत्र विकास कार्यक्रम सुर्खेतका पोषण कार्यक्रम अधिकृत रुद्र आचार्यका अनुसार यस कार्यक्रम अनतर्गत कर्णाली प्रदेशका १० जिल्लाका ५८ वटा स्थानीय तहमा काम बेमौसमी तरकारी खेती भइरहेको छ । जसमा १८९ वटा समूह, सहकारी आवद्ध छन् । भने ४ हजार ८६५ घरधुरी लाभान्वित भएका छन् । सुदृढ बजार सम्बन्ध भएका समुहको संख्या १०३ रहेको उनले जानकारी दिए ।