कोरोनाभाइसरको दोस्रो लहरमा युवाको गम्भीर लक्षण र मृत्युका थुप्रै घटना सार्वजनिक भइरहेका छन् । थुप्रै घटना त यस्ता छन् जहाँ बिरामीमा कुनै लक्षण थिएनन् तर अक्सिजनको स्तर घट्दै गयो । उनीहरुले केही पनि संकेत पाएनन् र स्याचुरेटेड अक्सिजनको स्तर ५० प्रतिशतसम्म पुग्यो । यस्तो हुनुको एउटा प्रमुख कारण हो – ह्याप्पी हाइपोक्सिया ।
यसमा के हुन्छ भने शरीरमा भाइरल लोड त हुन्छ र यसका कारण फोक्सो क्षती पनि हुन्छ । अक्सिजनको स्तर खस्कन्छ र याद नगर्ने हो भने यो ५० प्रतिशतसम्म पुग्न सक्छ । त्यसपछि एकाएक सास फेर्न समस्या, कमजोरी, डर लाग्नु, पसिना आउनु, रिँगटा लाग्नु र आँखाको अगाडि अँध्यारो छाउनुजस्ता लक्षण देखिन थाल्छ । दुई दिन अघिसम्म सामान्य देखिएका बिरामी एकाएक भेन्टिलेटरमा पुग्छन् । यो ह्याप्पी हाइपोक्सिया के हो र यसले बिरामीको स्थितिलाई कसरी बिगारिरहेको छ भन्नेबारे भारतको भोपालका डाक्टर विके भारद्वाज, एमडी, हेमेटोलोजिस्टसँग एक भारतीय सञ्चार माध्यमले कुराकानी गरेको छ ।
के हो ह्याप्पी होइपोक्सिया ?
यो कोरोनाको एउटा नयाँ लक्षण हो । महामारी एक वर्षभन्दा पुरानो भइसकेको छ । तर पनि नयाँ नयाँ लक्षण अझै पनि देखिइरहेका छन् । रुघा–खोकी, ज्वरोबाट सुरु भएर यो संक्रमण गम्भीर निमोनिया र सास फेर्न समस्यासम्म पुग्ने गर्छ ।
अनुसन्धानकर्ताले केही समयमा झाडा, गन्ध–स्वाद नहुनु, रगत जम्नुजस्ता थुप्रै नयाँ लक्षण देखेका छन् । कोभिड–१९ प्रोटोकलको पालना गरेपछि संक्रमणबाट छुटकारा पाइएको छैन । नयाँ लक्षण ह्यापी हाइपोक्सियाले विशेषज्ञलाई चकित पारिदिएको छ किनभने भारतमा दोस्रो लहरमा संक्रमित धेरैजसो युवाले यसको सामना गर्नुपरेको छ।
हाइपोक्सियाको अर्थ – रगतमा अक्सिजनको स्तर अत्यधिक कम हुनु । स्वस्थ व्यक्तिको रगतमा अक्सिजन सेचुरेशन ९५ प्रतिशत वा त्योभन्दा बढी हुन्छ । तर कोरोना बिरामीमा अक्सिजन सेचुरेशन घटेर ५० प्रतिशतसम्म पुगिरहेको छ । हाइपोक्सियाका कारण मृगौला, दिमाग, मुटु र अन्य प्रमुख अंगले काम गर्न बन्द गर्न सक्छन् । कोरोना बिरामीमा सुरुवाती स्तरमा कुनै लक्षण देखिँदैन । उनीहरु ठिक र ‘ह्याप्पी’ देखिन्छन् ।
कोरोनाका बिरामीमा अचानक अक्सिजन स्तर किन कम हुन्छ ?
धेरैजसो अनुसन्धाता र स्वास्थ्य विज्ञका अनुसार फोक्सोमा रगतको नसामा ढिक्का जम्ने गर्छ । यसलाई नै ह्याप्पी हाइपोक्सियाको प्रमुख कारण मानिन्छ । संक्रमण हुँदा शरीर सुन्निन्छ । यसले सेलुलर प्रोटिन रियाक्सन तीब्र हुने गर्छ । त्यतिबेला रगत जम्न थाल्छन् । यसका कारण फोक्सोमा पर्याप्त मात्रामा अक्सिजन सप्लाई हुँदैन र रगतमा अक्सिजन सेचुरेशन कम हुन थाल्छ ।
जसमा कुनै लक्षण छैन वा साधारण लक्षण छ, उनीहरुले ह्याप्पी हाइपोक्सियालाई कसरी चिन्ने ?
कोरोना बिरामीको पल्स अक्सिमिटरमा आफ्नो अक्सिजन जाँच्ने सल्लाह दिइन्छ । ह्याप्पी हाइपोक्सियामा ओठको रङ परिवर्तन हुन थाल्छ । ओठ हल्का निलो हुन थाल्छ । छाला पनि रातो-बैजनी हुन थाल्छ । घाममा नहुँदा वा व्यायाम नगर्दा पनि लगातार पसिना आउँछ । यो रगतमा अक्सिजन कम भएको लक्षण हो । लक्षणमा निगरानी गर्दा आवश्यकता पर्दा तत्काल अस्पताल भर्ना गर्नुपर्ने हुन्छ ।
यो समस्या युवामा मात्रै किन धेरै देखिएको छ ?
यसका दुई कारण छन् । युवाको प्रतिरोधी क्षमता बलियो हुन्छ । अर्को, उनीहरुको ऊर्जा पनि अन्य मानिसहरुको तुलनामा धेरै हुन्छ । उनीहरुको सहने शक्ति अन्य मानिसहरुको भन्दा धेरै हुन्छ । यदि उमेर धेरै छ भने अक्सिजन सेचेरेशन ९४ प्रतिशत देखि ९० प्रतिशत हुँदा पनि थाहा हुन्छ । यसको ठिक विपरित युवालाई ८० प्रतिशत अक्सिजन सेचेरेशनमा पनि लक्षण महसुस हुँदैन । उनीहरुले केही हदसम्म हाइपोक्सियालाई सहन सक्छन् ।
आर्थिक रुपमा सक्रिय हुने भएकोले यतिबेला युवालाई भाइरसले बढी नै आक्रमण गरिरहेको छ । यसका कारण युवामा संक्रमण गम्भीर लक्षणमा बदलिरहेको छ । यद्यपि, अहिले पनि सबैभन्दा धेरै खतरा वृद्ध–वृद्धा र कम प्रतिरोधी क्षमता भएकाहरुलाई छ ।
कोरोनाले ८५ प्रतिशतलाई सामान्य, १५ प्रतिशतमा मध्यम र २ प्रतिशतमा घातक भइरहेको छ । धेरैजसो युवामा सामान्य लक्षण देखिने भएकोले अस्पतालमा उनीहरुलाई भर्ना गर्न ढिलाई भइरहेको छ, यसका कारण उनीहरुमा मृत्युदर पनि बढिरहेको छ । संक्रमणको भिन्न भिन्न स्तरको लक्षणबारे सचेत हुन अत्यावश्यक छ ।
यस्ता नयाँ लक्षणबारे जागरुकता फैलाउनका लागि के गर्न सकिन्छ ?
कोरोनाका जसरी नयाँ लक्षण देखिएका छन्, साधारणदेखि मध्यम र गम्भीर भइरहेका बिरामीलाई अलर्ट सिग्नलबारे जानकारी हुन अत्यावश्यक भएको छ । सरकारी र प्राइभेट अस्पतालका डाक्टरको एक साइन्टिफिक कमिटी बनाउनुपर्छ ताकि लक्षणमाथि दैनिक अलर्ट जारी गर्न सकियोस् ।
बिमिरा, झाडा, आँखा दुख्ने, जोर्नी दुखाई पनि कोरोनाका लक्षण हुन् जसलाई राज्य वा केन्द्र सरकारले आरटी–पीसीआर परीक्षण प्रोटोकलमा समावेश गरिएको छैन । धेरैजसो केस म्युटेन्ट भेरियन्टका कारण आरटी–पीसीआरले पनि परीक्षण गर्न सकिरहेको छैन । दैनिक रुपमा मेडिकल बुलेटिन जारी गर्दा माइल्ड केसेजलाई क्रिटिकल हुनबाट रोक्न मद्दत मिल्नेछ । धेरैभन्दा धेरै युवाको ज्यान बचाउन सकिनेछ ।